HbA1c Testi Nedir?
HbA1c testi, tip 1 ve tip 2 diyabetini teşhis etmek ve diyabetinizi ne kadar iyi yönettiğinizi izlemek için kullanılan yaygın bir kan testidir. HbA1c testi, glikolize hemoglobin, glikohemoglobin, hemoglobin A1C ya da Hba1c gibi birçok isimle karşınıza çıkabilir. HbA1c testi sonucu, son 2 ila 3 aydaki ortalama kan şekeri seviyenizi yansıtır. Özellikle HbA1c testi, kırmızı kan hücrelerinin oksijen taşıyan proteini hemoglobinin, yüzde kaçının şeker kaplandığını ölçmektedir.Anlık kan şekeri hakkında bilgi veren parmaktan ölçüm cihazından ya da kan glikoz testlerinden farkı, 2 ila 3 aylık sürecin ortalaması hakkında bilgi sunmasıdır. Bu sayede diyabet hastalarının tedavi ve takip süreçlerinin önemli bir parçasını oluştururlar.
Bu test beraberinde, yüksek kan şekerine bağlı komplikasyonların araştırılması, risk faktörlerinin belirlenmesi ve insülin dozunun ayarlanabilmesi gibi pek çok alanda fayda sağlamaktadır.
Parmaktan iğne ve kan testleri gibi anlık değerlendirmelerden farklı olarak yapılan HbA1c testleri, gizli şeker döneminin ya da uykudaki dalgalanmaların tespitinde güvenle kullanılabilir. Çok pratik bir kan testi olmasına karşın, açlık gerektirmediğinden günün her saati yapılabilmektedir.
HbA1c seviyesi ne kadar yüksekse, kan şekeri kontrolü de o derece zayıftır demektir ve diyabet komplikasyonları riski de o derece yüksek olur. Diyabet hastaları, şeker seviyelerinin aralık dahilinde kalıp kalmadığını anlamak amacıyla düzenli olarak bu testi yaptırırlar. Yani diyabet teşhisi için kullanılabildiği gibi, diyabet ilacı seviyesini ayarlamak için de kullanılabilir.Diyabet hastalarında yüksek kan şekerine bağlı olarak retinopati, nöropati, nefropati komplikasyonları görülebilmektedir. Kontrollü ilerleyen diyabet hastalarının yılda bir kez HbA1c testini yaptırması yeterliyken, test sonucu yüksek çıkan ve kan şekeri kontrolü sağlanamamış bireylerde 3 ila 6 aylık periyotlarda testin tekrarlanması gerekebilir.
HbA1c seviyesinde meydana gelen küçük bir yükseklik bile ciddi komplikasyonlara zemin hazırlayabildiğinden, test düzenli aralıklarla tekrarlanmalı ve süreç uzmanlar tarafından ivedilikle yürütülmelidir.
HbA1c testinizin sonuçları doktorunuza şu konularda yardımcı olabilir:
Prediyabeti tanımlayın: Prediyabetiniz mevcutsa, diyabet ve kardiyovasküler hastalık geliştirme riskiniz daha yüksektir. Tip 1 ve tip 2 diyabeti teşhis edin: Bu diyabet teşhisini doğrulamak adına doktorunuz farklı günlerde uygulanan 2 kan testinin sonuçlarına bakmak isteyebilir.Diyabet tedavi planınızı kontrol altında tutun: İlk HbA1c testinizin sonucu, temel HbA1c seviyenizi belirlemeye yardımcı olmaktadır. HbA1c testi diyabet planını kontrol altında tutmak adına belli aralıklarla tekrarlanabilir.Son 2-3 aydaki ortalama kan şekeri seviyesini ölçen test, diyabet tedavi planının etkinliğinin ölçümlemesini yapabilir. Teste ihtiyaç duyma süreniz, sahip olduğunuz diyabetin türüne, tedavi planına ve kan şekeri yönetimine bağlı olarak değişiklik göstermektedir.
Kimler HbA1c Testini Ne Kadar Süreyle Yaptırmalı?
- Prediyabetiniz varsa yılda 1 kez,
- Tip 2 diyabet hastasıysanız, insülin şekeri kullanmıyorsunuz ve kan şekeri seviyesi sürekli olarak hedef aralığı dahilindeyse yılda 2 kez,
- Tip 1 diyabet mevcutsa yılda 4 kez,
- Tip 2 diyabetiniz var ve diyabeti yönetmek adına insülin kullanmak gerekiyor ve kan şekeri seviyesini belli bir aralıkta tutmakta zorlanıyorsanız yılda 4 kez test yaptırmanız efektif olacaktır.
Doktorunuzun diyabet tedavi planında yapacağı değişiklikler ya da yeni bir diyabet ilacı kullanımında daha sık Hba1c testi yapılması gerekebilir.
Hba1c Testi Nasıl Çalışır?
Kandaki şekere glikoz denir. Kanda meydana gelen glikoz, kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobine bağlanır. Bu bağlanmanın esas sebebi de vücudun kanda bulunan şekeri doğru şekilde kullanamaması ve dokulara taşıyamamasından kaynaklanmaktadır. HbA1c testi de ne kadar glikoz bağlandığını ölçer. Kırmızı kan hücrelerinin ortalama ömürleri 3 ay olduğu için, bu test son 3 ayda kanda bulunan glikoz seviyesini gösterir.
Son haftalarda glikoz seviyeleriniz çok yüksek seyrediyorsa, hemoglobin HbA1c test sonucunuz daha yüksek olacaktır. Belirli bir süre zarfı baz alınarak ortalama kan şekeri seviyesini yansıttığı için Hba1c testi, diğer kan şekeri taramalarına göre daha yüksek doğruluk payı içerir. Hba1c testi sonucunda değerin hafif yüksek seyretmesi prediyabeti, daha da yüksek seyretmesi diyabeti gözler önüne serer.
HbA1c Testi Nasıl Yapılır?
HbA1c testi çok basit bir kan testidir. HbA1c testi için aç olmanıza gerek yoktur. Testten önce normal bir şekilde yeme-içme düzeninizi uygulayabilirsiniz. HbA1c testinde normal bir şekilde kan alınır ve alınan kan laboratuvara inceleme için yollanır. HbA1c testi sonuçları yüzde olarak rapor edilmektedir.
HbA1c testinin yüzdesi ne kadar yüksekse, diyabet ve diyabet komplikasyonları geliştirme riski de o oranda yüksektir.
Eğer HbA1c test sonucunuz, %6, 5 veya daha yüksek bir değerde ise, şeker hastalığınız var demektir. %8’in üzerinde bir HbA1c seviyesi varsa, diyabetin iyi kontrol edilmediği ve diyabet komplikasyonları geliştirme riskinizin daha yüksek olduğu manasına gelir.
Diyabetli çoğu birey için, %7 ya da daha düşük bir A1C seviyesi ortak hedeftir. Bazı kişiler için daha düşük ya da daha yüksek hedefler uygun olabilir. HbA1c seviyesi hedefin çok üzerinde seyrediyorsa, doktorunuz diyabet planında değişiklik önerebilir.
Bazı şeker hastası kişiler, kan şekeri seviyelerini evdeki ilaçlarla izlemektedirler. Kullanılan cihazlar, kan şekerini mg/dL ya da mmol/L cinsinden bildirir. Ancak raporlanması % cinsinden olduğu için karşılıklarını bilmek önemlidir.
HbA1c seviyesi ve tahmini ortalama kan şekeri (glikoz) seviyesi:
• %6 - 126 mg/dL (7 mmol/L)
• %7 - 154 mg/dL (8.6 mmol/L)
• %8 - 183 mg/dL (10.2 mmol/L)
• %9 - 212 mg/dL (11.8 mmol/L)
• %10 - 240 mg/dL ( 13.4 mmol/L)
• %11 - 269 mg/dL (14.9 mmol/L)
• %12 - 298 mg/dL (16.5 mmol/L)
Test sonucu; %6.5 ya da daha yüksekse diyabetiniz olduğu manasına gelir, %5.7 ila 6.4 aralığındaysa prediyabet yani şeker hastalığına yakalanma olasılığınızın yüksek olduğu manasına gelir, %5.7 ve altındaki seviyelerdeyse normaldir. Hemoglobin A1C ne kadar yüksekse, diyabetle alakalı komplikasyonlara sahip olma riskiniz o derecede yüksektir.
Aşağıdaki durumlar Hba1c testinde dalgalanmalar, yanlış sonuçlar yaşanabilir:
- Ağır veya kronik kanama yaşıyorsanız, hemoglobin depolarınız tükenmiş olabilir. Ve bu da test sonuçlarının doğru olmayan bir şekilde düşük sonuçlar vermesine sebep olabilmektedir.
- Demir eksikliğiniz mevcutsa, A1C test sonuçlarınız sizi yanıltabilir.
- Çoğu kişide, hemoglobin A adı verilen tek bir hemoglobin türü mevcuttur. Yaygın olmayan bir hemoglobin türüne (hemoglobin varyantına) sahip olduğunuz takdirde, Hba1c test sonucu çok yüksek ya da çok düşük olabilir. Bir hemoglobin varyantı teşhisi konulursa, en doğru sonuçlar adına A1C testlerinin özel bir laboratuvarda yapılması gerekebilir.
- Hemolitik aneminiz mevcutsa ya da yakın bir zaman diliminde kan transfüzyonu yaptıysanız, sonuçlar oldukça düşük seyredeceğinden hatalı ölçümleme yapılmış olacak. O yüzden yapılmasına gerek yoktur.
Hba1c Neden Yükselir?
- İnsülin üretilememesi ya da çeşitli sebeplerden dolayı kullanılamaması
- Hipertansiyon
- Aşırı kilolu olmak ya da obezite
- Hareketsiz bir yaşam tarzı
Bu faktörler eş zamanlı olarak da diyabetin başlıca nedenleridir.
Hba1c Nasıl Düşürülür?
Hba1c düzeyinin düşürülmesinin etkili ve tek yöntemi, kan şekeri düzenlenmesini sağlamaktır. Bunun kontrol altında tutulabilmesi için, doktor tarafından tedavi planı, beslenme planı, ilaç ve insülin enjeksiyonu şeması net bir şekilde belirlenmelidir.
İnsüline bağımlı diyabet hastalarında insülin dozları iyi bir şekilde ayarlanarak hiperglisemi ve hipoglisemiler önlenmelidir. Beslenme planında kan şekerini yükselten karbonhidratlı ve şekerli gıdalardan kaçınmak gereklidir. Onun yerine sebze ağırlıklı ve lifli gıdalara önem verilmelidir. Bol su içmek ve egzersiz yapmak oldukça önemlidir.