Alkalen Fosfataz Nedir?
Doktorunuzun istediği kan tetkiklerinin arasında alkalen fosfataz ya da kısa adıyla ALP dikkatinizi çekmiştir. Hatta belki de “ALP değeri nedir?” diyerek referans değeri aralığında olmayan yüksek veya düşük alkalen fosfataz değeri sizi endişelendirmiş olabilir. Peki alkalen fosfataz nedir? Alkalen fosfataz, kanda proteinlerin parçalanmasına yardımcı olan bir enzim olarak bilinir. “ALP nedir?” deyince kısaca; enzim cevabı verilir. Buradan kuvvetle referans değeri dışında kalan alkalen fosfataz değerinin direkt bir hastalıktan kaynaklanmadığını söylemek mümkün. Ancak ALP değerinin genellikle karaciğer, kemikler ve böbreklerle ilgili olduğu da bilinmeli. Ana kaynak karaciğer olsa da kemikler, bağırsak, pankreas ve böbreklerde alkalen fosfataz bulunur. Hamilelerde ALP plasentada mevcuttur. Araştırmalar ALP’nin şu süreçlere katkı sağladığını gösteriyor:
- Besinlerin ve diğer enzimlerin karaciğerde taşınması
- Kemik oluşumuna ve büyümesine, yapım ve yıkım arasındaki dengenin sağlanmasında yardımcı olunması
- Bağırsaklarda yağ asitleri, fosfatlar ve kalsiyumun taşınması
- Bağırsaklarda yağların sindirilmesi
- Fetal gelişme sırasında hücre büyümesi, ölümü ve taşınmasını düzenleme
Doktorunuz bazen karaciğer ve safra kesesi enzimlerinizin genel durumunu görmek için, bazen de sindirim sistemi, karaciğer, kemikler ve böbreklerinizle ilgili bir hastalıktan şüphelendiği durumlarda kanda ALP tahlili isteyebilir. “ALP tahlili nedir?” sorusuna “kanınızda alkalen fosfataz değerinin ölçülmesi” cevabını vermek doğru olur. Alkalen fosfataz değeri tek başına bir hastalık teşhisi koymak için yeterli olmaz. Karaciğerle ilgili bir hastalık söz konusu ise şöyle belirtiler görülebilir:
- Mide bulantısı ve kusma
- İştah kaybı
- Sebebi belli olmayan kilo kaybı
- Yorgunluk
- Halsizlik
- Sarılık (cilt ve gözlerde fark edilir)
- Karında şişlik ve ağrı
- Ayak bileklerinde ve bacaklarda şişlik
- Koyu renkli idrar
- Açık renkli gaita (dışkı)
- Sık kaşınma
Kemiklerle ilgili bir hastalık durumunda ise şu belirtiler görülebilir:
- Kemiklerde ağrı
- Eklemlerde inflamasyon ve artrit
- Normalin dışında şekilli ve/veya çok büyük kemikler
- Kemik kırılmaları
Alkalen Fosfatazın Normal Değer Aralığı Kaç Olmalıdır?
Alkalen fosfataz değerleri yaşa ve cinsiyete göre değişkenlik gösterebilir. Örneğin; çocuklar ve ergenler büyüme ve gelişme dönemlerinde ALP değerleri yükselir. 15-50 yaş arasındaki erkekler, kadınlara göre daha yüksek ALP değerlerine sahiptir. Yaşlılıkta daha ALP değerleri daha yüksektir. ALP değerinden yola çıkılarak olası hastalıklar düşünülürken bu noktada “Alkalen fosfataz kaç olmalı?” sorusu merak edilir. ALP değeri IU/l birimiyle ifade edilir. Alkalen fosfataz normal değeri laboratuvarlar arasında değişkenlik gösterse de genellikle 44–147 IU/l olarak belirlenmiştir. Bazı laboratuvarlarda ALP normal değeri 30–120 IU/l olarak kabul edilir. Pek çok kişi alkalen fosfataz düşüklüğü değil, alkalen fosfataz yüksekliği ile karşılaşır.
Alkalen Fosfataz Yüksekliği Nedir
Alkalen fosfataz yüksekliği, kan tahlili sonuçlalrında ALP değerinin referans aralığındaki en üst değer olan 147 IU/l değerinden daha yüksek olması halidir.
Alkalen Fosfataz Yüksekliği Nedenleri
Alkalen fosfataz yüksekliği nedenleri konusuna geçmeden önce “Alkalen fosfataz yüksekliği nedir?” sorusunu açıklayalım. Kan tahlilindeki ALP değerinin 147 IU/l değerinden yüksek olmasıdır. Daha çok karaciğer ve kemiklerde bulunan ALP, buna bağlı olarak karaciğer ve kemiklerle ilgili sorunları düşündürür. Karaciğer hasarı durumunda alkalen fosfataz değeri yükselir. Yine kemik hücre aktivitesi alkalen fosfataz yüksekliğine neden olur. Yüksek ALP değeri şu sebeplerden kaynaklanabilir:
- Siroz
- Hepatit
- Karaciğerde şişkinlik yaratan mononükleoz
- Safra kanalında tıkanıklık (safra taşı, safra iltihabı veya kanserden kaynaklanır)
- Kolesistit (safra kesesi iltihabı)
Araştırmalara göre, ALP değeri yüksek çıkan kişilerde şu sağlık sorunları da görülebilir:
- Bakteriyel enfeksiyon
- Osteomiyelit (kemik iltihabı)
- Safra kanalı hasarı
- Safra akışında azalma
- Aşırı aktif paratiroid veya tiroit bezleri
- Osteomalazi (kemik yumuşaması)
- Raşitizm
- Paget hastalığı (kemiklerin alışılanın dışında çok büyük, zayıf veya çok kırılgan olmasına neden olan bir hastalık)
- Miyeloid metaplazi
- Kalp yetmezliği
- AIDS
- Hodgkin lenfoma
- Osteojenik sarkom
- Bazı kanserler
- Kemik metastazı (var olan bir kanserin kemiğe yayılması)
Yüksek ALP değerinin bir diğer nedeni de yetersiz beslenmedir. Beslenme kısıtlamalarına uymayan çölyak hastalarının da ALP değeri yüksektir. ALP yüksekliği her zaman bir sorundan kaynaklanmaz. Olağan durumlarda da alkalen fosfataz yükselebilir. Hamilelik, büyüme çağı, yaşlanma ve kemik kırıklarının iyileşmesi dönemlerinde ALP değeri yüksek olabilir. Kan grubu 0 ve B olan kişilerin yağlı yiyecekler tükettikten sonra bağırsaklarda ALP seviyeleri yükselebilir. Bazı ilaçlar da kullanıldıktan sonra ALP değerini yükseltebilir. Özellikle karaciğeri yoran ilaçlar bu yüksekliğin sebebi olabilir.
Alkalen Fosfataz Yüksekliği Durumunda Ne Yapmak Gerekir?
Hamilelik ve kemik gelişiminden kaynaklanmayan ALP yüksekliği durumlarında sebebin ne olduğu belirlendiğinde teşhis yapıldıktan sonra ona göre bir tedavi uygulanır. Karaciğer, kemik ve diğer nedenlerle gelişen hastalıkların tedavileri belirlenir. Ancak beslenme yetersizliği nedeniyle yükselen ALP değerlerinde sağlıklı beslenmeye ihtiyaç duyulur. Sağlıklı ve dengeli beslenme programında şu besinlere yer verin:
- Sebzeler
- Meyveler
- Tahıllar
- Yağsız protein kaynakları (tavuk, balık vb.)
- Baklagiller
- Az yağlı süt ürünleri
- Kuru yemişler
- Yağlı tohumlar (kabak çekirdeği vb.)
Yüksek alkalen fosfataz düzeyinden sorumlu bir enfeksiyon varsa doktorunuz antibiyotik ve antimikrobiyal ilaçlar verebilir.
Karaciğer, safra kesesi veya safra yolları tıkanıklıkları için ameliyat gerekebilir. Girişimsel radyolojik tedaviler veya ilaç tedavileri de uygulanabilir.
Kemik sorunlarıyla ilgili röntgen çekimi, kemik taraması, vb. gerekebilir.
ALP yüksekliğine neden olabilen kanser hastalığında ise ameliyat, kemoterapi ve radyoterapi uygulanır.
Alkalen Fosfataz Düşüklüğü Nedenleri
“Alkalen fosfataz düşüklüğü nedir?” sorusu ise 44 IU/l ALP değerinin altında kalması olarak bilinir. Alkalen fosfataz düşüklüğünün ise nedenleri şöyle sıralanabilir:
- Çinko veya magnezyum eksikliği
- Protein eksikliği
- Beslenme yetersizliği
- Tiroidin az çalışması veya hipotiroidizm
- Pernisiyöz anemi
- Hipofosfatemi (kemik ve dişleri etkileyen genetik bir bozukluk)
- Wilson hastalığı
Bazı ilaçlar, doğum kontrol ilaçları da düşük ALP değerinden sorumlu olabilir.
Referans değerlerin dışındaki ALP değerlerinin doktor tarafından değerlendirilmesi şarttır. Bu değerler her zaman bir sağlık sorununa işaret etmez. Doktorunuz ALP değerinin ne kadar yüksek veya düşük olduğunu göz önünde bulundurur. Bunun yanı sıra genel sağlık durumunuz, farklı semptomlar ve diğer tetkikleri de düşünerek bir değerlendirmede bulunur. ALP yüksekliğini belirlemeye yönelik farklı testler isteyebilir. Çünkü ALP vücudun farklı bölümlerinde bulunan bir enzim türüdür ve bu yüksekliğin vücudun hangi organıyla ilgili olduğunu tespit etmek önemlidir. Karaciğer ile ilgili bilirubin testi, AST ve ALT testleri ek tetkikler olarak istenebilir. ALP değeri yüksek olup istenen bu testler normal değerlerdeyse sorun kemik kaynaklı olabilir. Bu nedenle kemik ile ilgili ileri tetkikler istenebilir.
