Doğum Kontrol Yöntemleri Nelerdir?
Günümüzde çeşitli korunma yöntemleri ile istenmeye gebeliğin önüne geçmek artık mümkün. Gebelikten korunmak için size ve partnerinize en uygun korunma yöntemlerinden birini seçebilirsiniz.
Doğum kontrol hapları östrojen (kadınlık hormonu) ve progestojen (yumurtlama hormonu) içerirler ve 21 gün boyunca hapı içen kadında yumurtlamayı durdururlar. Ayrıca, rahim ağzı salgısını koyulaştırarak spermin rahim içine girmesini de azaltırlar ve aynı zamanda rahim içini gebeliğe uygunsuz hale getirirler. İlaç bırakıldığı ilk ay ise her şey eski haline döner ve hamilelik şansı tekrar başlar.
Başarı oranı Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) rakamlarına göre %99.7’dir. Kullanım hatası olursa başarısızlık (hamile kalma) oranı artar. Başka nedenlerle sürekli ilaç kullanan kadınlarda doğum kontrol haplarının etkisi azalabilir, dikkat edilmelidir. Bunlar; epilepsi ilaçları, bazı antibiotikler, bazı mantar ilaçları ve antiviral ilaçlardır.
Hormonal Yöntemler
Hormonal yöntemler, adından da anlaşılacağı üzere vücudunuzdaki hormonal denge üzerine etki ederek gebelik oluşumunu engeller. Bunlar:
Doğum kontrol hapları hormon dengesini uygun şekilde düzenleyeyerek, kadının yumurtlamasını engeller. Bu durumda spermin dölleyeceği yumurta oluşumu sağlanmadığı için, hamilelik gerçekleşmez. Doğum kontrol yöntemleri içerisinde, en çok tercih edilen yöntemlerden biridir. Hapların düzenli kullanımıyla hamilelikten korunma %99’a kadar etkili olur.
Eşler, bebek sahibi olmak istediklerinde hap kullanımını bırakabilir. Hap kullanımını kestikten sonra yumurtlamayı engelleyen faktörler ortadan kalkar ve gebe kalmayı engelleyecek bir sorun olmaz. Hapların gebeliği önlemekle birlikte; adet düzenleme ve yumurtalık kistlerinin tedavisinde etkin olabileceği gözlemlenmiştir.
Adet döneminin ilk günü alınmaya başlanır. 21 günlük hazırlanan hapları, mümkünse aynı saatlerde almak gerekir. Hapları 21 gün boyunca aksatmadan alınması gereklidir. Haplar bittikten sonra 7 gün ara verilir. Bu 7 günlük süreçte adet kanaması başlar. 7 günlük aradan sonra haplar kullanılmaya devam edilir. Yani 21 gün hap, 7 gün ara şeklinde kullanılması gereklidir.
Yan Etkileri Var Mı?
Doğum Kontrol Haplarının Yararları
Bazı kadınlar doğrum kontrol haplarını kullanmaya başladıktan sonra hafif seyirde görülen yan etkiler yaşayabilir. Bunlar; hafif kanama, baş ağrısı, kilo ve göğüslerde hassasiyet olarak gözlemlenir.
Kanıtlanmış yararları şunlardır:
- Yumurtalık kanserini azaltırlar: Bu azalma 5 yıl kullanmış olanlarda %20, 15 yıl kullanmış olanlarda %50’dir.
- Rahim kanserini azaltır.
- Kanama düzensizliklerini tedavi eder.
- Fazla miktarda adet kanamasını azaltır, kansızlığı önler.
- Ağrılı adet görmeyi azaltır.
- Yumurtalık kistlerini azaltır.
- Meme hastalıklarını azaltır.
- Kalın bağırsak kanseri riskini azaltır.
Her kadının kullanması uygun değildir. Doğum kontrol ilaçlarını kullanması sakıncalı görülen kişiler şöyle sıralanabilir:
- Doğum sonrası dönemde olanlar; emzirenlerde 6 hafta, emzirmeyenlerde 3 hafta
- 35 yaş üstünde günde en az 15 adet sigara içenler
- Hipertansiyonu olanlar (160 mmHg sistolik veya 100 mmHg diyastolik)
- Venöz tromboemboli/pulmoner emboli öyküsü olanlar
- İskemik kalp hastalığı olanlar
- Serebrovasküler olay öyküsü olanlar
- Auralı migren olanlar
- Aktif meme kanseri hastaları
- Retinopati/nefropati/nöropatiyle seyreden diyabet hastaları
- 20 yıldan uzun süreli diyabeti bulunanlar
- Ağır siroz ve karaciğer tümörü olanlar
- Viral hepatit hastaları
- Pıhtılaşmaya yatkın olan bazı genetik durumları bulunanlar
Spiral
Halk arasında spiral olarak adlandırılan rahim içi araçlar, içerisinde açılan küçük kolları olan 4 cm’lik, rahmin içine yerleştirilen plastik aparatlardır. Hormonlu ve bakırlı türleri vardır. Hormon içermeyen spirallerin meme üzerine olumsuz etkisi bulunmaz. Ancak spiraller adet kanama miktarında artışa yol açabilir. Bu nedenle kanla beslenen mikroorganizmalar daha kolay üreyebilir. Tekrarlayan vajinit (vajina mukozasının enflamasyonu) ve endometrite (rahim içi tabakasının iltihaplanması) yol açabilir. Spiral varken gebe kalma olasılığı oldukça düşüktür ve oluşan gebeliğin tüplere yerleşme (dış gebelik) olma olasılığı daha yüksektir. Ancak kullanımı yaygınlaşmaya başlayan hormonlu spiraller kanamayı azalttıkları için enfeksiyonu da azaltırken, adet sancılarını giderir.
Kullanımı
İki tip spiral vardır. Bakır içeren spirallerde koruyuculuk süresi 10 yıldır, gebelik oranı ilk yıl için yüzde 1’den daha azdır.
Hormonlu salgılayan spiral ise 5 yıl süre ile etkili olurlar. Bu hormon rahime salınarak, mukusu kalınlaştırır ve spermin içeri girişini engeller. En önemli yan etki lekelenme tarzı kanamadır. Ancak kadına zarar vermez ve tedavi gerektirmez. Hormon salgılaya spiraller adet kramplarını azaltabilmektedir.
Yan Etkileri Var Mı?
Yeni Nesil Spiral
Korunma İğnesi
Genel olarak kullanıcılarda ilk 3 ve 6 ay hafif kanama, lekelenme ve kramp tarzı şikayetler olabilir. Bu şikayetler ilerleyen dönemlerde giderek azalır. Ender görülen durumlarda vücudun, aracı kabul etmemesinden dolayı sistemin çıkarılması gerekir.
Klasik, “T” şeklindeki spirallerin aksine, çok küçük çubuklar şeklinde olan yeni nesil spiraller her rahime uyum sağlıyor. Rahim tavanına özel bir düğümle yerleştirilen yeni nesil spiraller, klasik spirallerde kramp ve ağrı gibi yan etkiler yaşayan kadınlarda kullanılabiliyor.
Hap kullanımını unutan ve diğer korunma yöntemlerini tercih etmeyenler veya kullanamayanlar için alternatif bir yöntemidir. Hem uygulanması açısından, hem de uzun süreli korumasıyla yine sık tercih edilen yöntemler arasında yer alır.
İçerisinde bulunan östrojen ve progesteron hormonları sayesinde yumurtlamayı engellerken, rahim içindeki sıvıyı koyulaştırarak spermlerin geçişini engeller. Doğum kontrol iğnesi kullanımında gebelik olasılığı %1’in altındadır.
Kullanımı
Doğum kontrol iğneleri aylık ve 3 aylık olarak ikiye ayrılır. Aylık iğneler progesteron içerirken, 3 aylık iğneler hem progesteron hem de östrojen içerir. Bu iğneler adet döneminin ilk 5 günü içerisinde bir uzman eşliğinde kas içerisine enjekte edilerek yapılır.
Yan Etkisi Var Mı?
Doğum kontrol iğnesi kullananların, adet düzensizliği ya da uzun süreli adet görememe gibi şikayetleri olabilir. Yine nadiren de olsa cinsel istekte azalma, göğüslerde hassasiyet gibi yan etkileri bulunur.
İmplantlarİçerdiği hormonal ilaçlarla, yumurtalığa etki ederek 3 yıl süreyle gebeliğe karşı korunma sağlar. Protesteron hormonu sayesinde rahim ağzında bulunan mukuslu sıvıyı koyulaştırarak spermlerin geçişini önler ve rahim içine bebeğin tutunmasını sağlayan örtüde de incelmeye sebep olur.
3 yıllık süre boyunca sadece 1 defa deri altına basit bir uygulamayla yerleştirilir. İmplant yöntemi %99.3 koruma sağlar.
Kullanımı
Doğum Kontrol Bandı
Kullanımı
Yan Etkisi
Ertesi Günü Hapı
Diğer koruma yöntemlerinde olduğu gibi bu uygulama da adet döneminde yapılır. Kolun üst kısmında yer alan derinin altına küçük bir cerrahi operasyonla birkaç dakika içinde yerleştirilir. Bu işlemde dikkat edilmesi gereken hususlardan en önemlisi hekim kontrolünde ve eğitim almış personel tarafından uygulanmasıdır.
Yan Etkisi Var Mı?İmplant uygulamalarından en sık karşılaşılan şikayetlerin arasında adet düzensizlikleri bulunur. Bunların yanında ender görülen; enfeksiyon, göğüs hassasiyeti, kilo alma, baş ağrısı, dış gebelik ve cinsel isteksizlik gibi yan etkileri olabilir.
Doğum kontrol bandı içerisinde yine yumurtalık fonksiyonları üzerine etkili olan prosgesteron ve östrojen hormonları bulunur. Diğer yöntemlerde olduğu gibi yumurtlamayı engeller ve salgılattığı kalın mukus tabakası ile spermlerin geçişine izin vermez. Ten rengi olan koruma bandı 3-4 cm genişliğinde ve kullanım açısından son derece kolaydır. Hamileliğe karşı %99 koruma etkisi bulunan bantları, aşırı kilolu veya kalp hastalığı olanların kullanılması tavsiye edilmez.
Doğum kontrol bandı göğüs dışında; kol, bacak, göbek veya sırta yapıştırılır. Diğer kullanım yöntemleri gibi adet döneminin başlangıcıyla birlikte kullanmaya başlanır. Genellikle kutu içerisinden 3 adet çıkan bantları, haftalık olarak değiştirmeniz gerekir. 3 Haftanın sonunda, 7 gün ara verilir ve sonra işlem aynı şekilde kendini tekrar eder.
Kullanıcı vücuduna göre değişiklik gösteren yan etkileri bulunabilir. Bunlar arasında en sık karşılaşılan; mide bulantısı, bağ ağrısı, cinsel istekte azalma, duygu değişimleri, göğüs hassasiyeti gibi şikayetlerdir.
Ertesi gün hapları birincil doğum kontrol yöntemi değildir, beklenmeyen durumlarda kullanılmalıdır. Korunmasız bir cinsel ilişkiden sonra, yüksek hormon salgılayarak yumurtalığın yumurta üretmesini ve yumurtanın tutunmasını engelleyecek şekilde rahmin yapısını değiştirir.
İlişkiden 72 saat sonrasına kadar etkinliği bulunur, fakat ilk en etkili olduğu zamanlar ilişkiden 12 saat sonrasıdır.
Yoğun hormon içeren ertesi günü hapının koruma yöntemlerine göre yan etkileri daha fazladır. En fazla görülen yan etkiler arasında; kusma, baş ağrısı ve adet düzensizliği bulunur. Sürekli kullanılması tavsiye edilmeyen ertesi günü hapı %80-85 oranında koruma sağlar.
Bariyer Yöntemleri
Prezervatif (Kondom)Gebelik kontrolünü sağlamasının yanı sıra, cinsel hastalıklara karşı koruyucu etkisinden dolayı sık tercih edilenlerin başında gelir. Doğal kauçuktan üretilen lateks en iyi tutucu maddelerden birisidir. Su geçirmeyen özelliği ve dayanıklılığı sayesinde doğum kontrolü ve cinsel hastalıklara karşı koruyucu amaçlarla kullanılabilir.
Yan Etkisi
Kullanımı
Yan Etkileri
Kullanımı
Yan Etkileri
Bilinen bir yan etkisi bulunmamakla beraber, eğer latekse alerjiniz varsa cinsel organınızda kızarıklıklar meydana gelebilir. Bazı çiftlerde psikolojik olarak ereksiyonu önleyebilir.
Erkeğin, ilişkiye girmeden önce erekte olması gerekir. Kondomun, erekte hale gelmiş penise dikkatlice yerleştirilmesi gerekir. Penisin ucundan, sonuna kadar hepsini kaplayacak şekilde takılmalı ve patlak olma ihtimaline karşı kontrol edilmelidir.
Kondom ilişkiye girilmeden önce takılmalıdır. Yapılan araştırmalarda ilişki esnasında takılan kondomla, hamile kalabilme riski gözlemlenmiştir. Kondom doğru kullanıldığı takdirde %98 koruma sağlar.
Diyafram
Kadınlara özel olarak, kauçuktan (lateksten) üretilen, rahim ağzına takılan şapkaya benzer araca verilen isimdir. Diyafram, hormon ilaçları almak istemeyen kadınlar için kolay ve tekrar kullanılabilme özellikleri nedeniyle tercih sebebidir. Rahim içine yerleştirilen diyafram, spermlerin yumurtayı döllemesini engeller. Doğru kullanımda %94 etkilidir.
KullanımıDiyaframı kullanmadan önce, konuyla ilgili bir uzman tarafından uygun boyut belirlenmeli ve ilk defa kullanacaklar için uygulamalı olarak gösterilmelidir. Diyafram kullanırken krem veya kayganlaştırıcılar aracın daha kolay takılmasına olanak sağlar.
Kişiye en uygun boyut seçildikten sonra, diyaframı vajinanın içine doğru ittirip yerleştirmesi gereklidir. Cinsel birleşmeden 6 saat öncesinde yerleştirebilir, bittikten sonra 8 ila 24 saat sonra çıkarabilirsiniz.
Yapılan araştırmalar sonucu bazı kadınların vajinalarında hassasiyet ve latex alerjisi olanlarda tahriş gibi şikayetler gözlemlenmiştir. Ayrıca ilişki esnasında çiftlerin hassasiyet sorunu yaşadığı belirtilirken, yine diyaframdan gelen sesler sonucu konsantrasyon sorunu yaşadığı görülmüştür.
SpermisitlerSperm öldürücü özelliğe sahip olan spermisitlerin fitil, krem, köpük jel gibi seçenekleri bulunur, bunlardan kendinize uygun olanı tercih ederek kullanabilirsiniz. İçerisinde bulunan kimyasal maddelerin aracılığıyla, spermlerin ölmesini sağlayarak rahim ağzına girişini engeller.
Doğru kullanımlarda %91 oranında koruma sağlar. Diğer koruma yöntemlerine göre başarı oranı düşüktür, bu yüzden diğer yöntemlerle kullanılması koruyucu özelliğini arttırır. Sadece doğum kontrol yöntemi olarak kullanılır, cinsel hastalıklara karşı herhangi bir koruma sağlamaz.
Seçeceğiniz spermistlere göre kullanımı farklılık gösterebilir. Eğer köpük, krem veya jel spermisit kullanacaksanız, ilişkinin hemen öncesinde kullanılması gereklidir. Köpük, krem ve jel spermisitlerde içerisinde bulunan aparatla vajinanın en derine yerine kadar uygulanır.
Eğer fitil veya tablet kullanacaksanız, hijyenik temizlik yapıldıktan sonra fitil veya tableti elinizle vajinanın içine doğru yerleştirmeli ve ilişkiden en az iki saat sonrasına kadar duş almamalısınız.
Spermisitleri kullanmadan önce içerisinde bulunan kimyasal ilaçlara alerjiniz olup olmadığınız bir uzman tarafından öğrenmenizde yarar var. Eğer içerisindeki kimyasallara alerjiniz varsa kızarıklık, kaşıntı ve irritasyona sebep olabilir. Bazı araştırmalarda sık kullanımının idrar yolları enfeksiyonuna yol açtığı gösterilmiştir.
Doğal Yöntemler
Geri Çekilme
Erkeğin boşalma esnasında kendi geri çekmesi eylemine denir. Fakat diğer koruma yöntemlerine göre hamilelik riski daha yüksektir. İlişki esnasında erkekten kayganlaştırıcı özelliği taşıyan, şeffaf bir sıvı gelir ve bu sıvının içerisinde yüzbinlerce sperm bulunur.
Kadın ilişki esnasında yumurtlama dönemindeyse eğer çoğu zaman hamilelik gerçekleşir. Gerçi çekilme yöntemi en sık tercih edilenler arasında olsa da, güvenilirliği açısından diğerlerinden daha düşüktür, koruma etkisi %60'dır.
Yumurtlama Takvimi
Kadınların yumurtlama dönemlerini hesaplayan bir takvim aracılığıyla doğum kontrolü sağlanabilir. Bu dönemlerde kadınların vücut ısıları ve vajinal akıntıları doğru tarihler için baz alınarak kullanılabilir. Adet döngüleri düzenli olan kadınlarda önceki adet tarihini not edilerek, sonrakilerde yaklaşık yumurtlama zamanının tahmini sağlanabilir. Etkinliği %75 civarındadır.
Cerrahi Yöntemler
Tubal SterilizasyonLaparoskopik cerrahi ameliyatıyla kısa ve basit olan bu işlem, kadının tüplerinin bağlanmasına denir. Bu yöntem genellikle birden fazla çocuk sahibi ve 35 yaş üstü kadınlar tavsiye edilir. Koruma oranı %99 olarak bildirilmiştir.
Halk arasında bilinen hurafelere karşın, erken menopoz veya cinsel isteksizlik yaratmaz. Yöntemin geri dönüşü zor ve pahalı olduğu için çiftlerin iyi düşünüp karar vermesi gerekir.
Erkeklerin Kullanabileceği Doğum Kontrol Yöntemleri Nelerdir?
Günümüzde erkeklerin kullanabileceği korunma yöntemleri; geri çekilme, sperm kanallarının bağlanması (vazektomi), prezervatif ve aylık testosteron iğneleridir. Aylık 500 miligram verilen testosteron iğnesi, FSH ve LH olarak bilinen düzenleyici beyin kimyasalının seviyesini azaltır. Bu da sperm üretimini engeller. Ancak doğum kontrolü için kullanılan testosteron iğnelerinin zararları da bulunur. Bu iğnelerin zararları şunlardır:
Prostat kanserini tetikleyebilir
- Aşırı testosteron bazen sperm üretimini artırabilir
- Vücutta su ve tuz tutulumu artır, kalp yetmezliğine zemin hazırlayabilir
- Erken yaşlarda kullanılırsa kas ve boy kısalığı olabilir
- Testis üzerindeki etkisi kalıcı olabilir
- En önemlisi ise doğum kontrolü için istenen azospermik durumun yüzde 50-80 arasında gelişmesiyle yaşanan durum. Sperm sayısı azalmakla beraber dölleme gücü tamamen ortadan kalkmaz
- Azospermiye ulaşma süresi bir yıla kadar uzayabilir
- Deri ve vücutta alerjik reaksiyonlar görülebilir. Az da olsa karaciğer toksisitesi oluşabilir.
Gebelik kontrolünü sağlamasının yanı sıra, cinsel hastalıklara karşı koruyucu etkisinden dolayı sık tercih edilenlerin başında gelir. Doğal kauçuktan üretilen lateks en iyi tutucu maddelerden birisidir. Su geçirmeyen özelliği ve dayanıklılığı sayesinde doğum kontrolü ve cinsel hastalıklara karşı koruyucu amaçlarla kullanılabilir.
Bilinen bir yan etkisi bulunmamakla beraber, eğer latekse alerjiniz varsa cinsel organınızda kızarıklıklar meydana gelebilir. Bazı çiftlerde psikolojik olarak ereksiyonu önleyebilir.
Erkeğin, ilişkiye girmeden önce erekte olması gerekir. Kondomun, erekte hale gelmiş penise dikkatlice yerleştirilmesi gerekir. Penisin ucundan, sonuna kadar hepsini kaplayacak şekilde takılmalı ve patlak olma ihtimaline karşı kontrol edilmelidir.
Kondom ilişkiye girilmeden önce takılmalıdır. Yapılan araştırmalarda ilişki esnasında takılan kondomla, hamile kalabilme riski gözlemlenmiştir. Kondom doğru kullanıldığı takdirde %98 koruma sağlar.
Vazektomi
Doğum kontrol yöntemlerinde hala en güvenilir olanlar prezervatif ve vazektomidir. Vazektomi erkeğin üreme yollarında, spermlerin testislere geçen kanalların bağlanmasıdır. Vazektomi yapıldıktan sonra erkekten gelen sıvının rengi ve yoğunluğunda herhangi bir değişiklik olmaz, fakat sıvının içerisinde sperm hücresi bulunmaz.
Yine kadınlarda da olduğu gibi ileri yaşlarda tercih edilebilir bir yöntemdir. Lokal anestezi altında yapılan kısa bir işlemle gerçekleştirilir. Nadir olarak ilk 6 ay için görülen yan etkileri; kanama, enfeksiyon, şişlik, sertleşme sorunu ve ağrı olarak belirtilmiştir.
Kadınlarda olduğu gibi, erkeklerde de ileri yaşlarda yapılması önerilir. Vazektomi yapılan bir erkeğin, bebek sahibi olabilmek için yeniden ameliyat olması gerekir ve bu ameliyatlar her zaman %100 başarılı sonuçlar vermeyebilir.
Doğum Kontrol Yöntemlerinin Sağlık Açısından Sakıncaları Var Mı?
Daha önce dış gebelik geçirmiş olan kişilere spiral önerilmez. Çünkü spiralle hamile kalındığında yine dış gebelik olma ihtimali spiral kullanmayan bir kişiden daha yüksektir. Adet kanamaları çok olan kişilerde bakırlı spiral yerine progesteronlu spiral daha uygundur. Depo progesteronlu aylık koruyucu iğneler ise meme sağlığı açısından risk oluşturabilir ve kemik mineral yoğunluğunu azaltabilir. Doğum kontrol hapları ailede meme kanseri veya damar tıkanıklığı öyküsü var ise ilk planda tercih edilmemelidir.