FOR INTERNATIONAL PATIENTS
Dopamin Nedir?
Sinir sisteminde nöronlar arasında salınarak sinir iletiminin sağlanmasında görevli birçok kimyasal madde bulunmaktadır. Nörotransmiter olarak adlandırılan bu mesajcı kimyasal maddelerden bir tanesi de dopamindir. Dopamin beyinde üretilen bir nörotransmiterdir. Bir “ ödül merkezi ” olarak ve hafıza, hareket, motivasyon, ruh hali, dikkat ve daha fazlası dahil olmak üzere birçok vücut fonksiyonunda rol oynar. Yüksek veya düşük dopamin seviyeleri parkinson hastalığı , huzursuz bacak sendromu ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (ADHD) gibi hastalıklarla ilişkilendirilmiştir.
Dopamin aynı zamanda hormon görevi de görmektedir. Dopamin, epinefrin, norepinefrin ve katekolamin adı verilen hormonlardır. Bu hormonlar, böbreklerinizin her birinin üstünde yer alan, şapka şeklindeki küçük bir bez olan adrenal bez tarafından üretilir. Dopamin aynı zamanda beyninizdeki hipotalamus tarafından salgılanmaktadır.
Dopamin Ne İşe Yarar?
Dopamin birçok vücut fonksiyonunda rol oynar. Bir nörotransmiter olarak dopamin aşağıdakilerle ilgilidir:
- Hareket
- Hafıza
- Ödül mekanizmaları ve motivasyon
- Davranış ve biliş
- Dikkat
- Uyku ve uyarılma
- Mod ve ruh hali
- Öğrenme
- Emzirme
Dopamin ayrıca:
Kan damarlarının gevşemesine (düşük dozlarda vazodilatör görevi görür) veya daralmasına (yüksek dozlarda vazokonstriktör görevi görür) yardımcı olur.
- Vücuttan sodyum (tuz) ve idrar atılımını artırır.
- Pankreastaki insülin üretimini azaltır.
- Gastrointestinal (bağırsak) hareketini yavaşlatır ve GI sistem yapısını korur.
- Bağışıklık sistemindeki lenfosit aktivitesini azaltır.
Dopamin hakkında bilinen en yaygın şey “iyi hissetme” haliyle alakalı bir hormon olmasıdır. Dopamin beyinde keyif alma, motivasyon gibi mekanizmalarda rol oynamaktadır. Dopamin ödül sisteminin bir parçasıdır. Bu sistem kabaca hayatta kalmak için yapılması gereken şeyleri (yemek, içmek, hayatta kalmak için rekabet etmek ve üremek) gerçekleştirildiğinde ödül hissi uyandırır. İnsan beyni, ödül sistemi aracılığıyla dopamin salgılayan davranışları aramak üzere programlanmıştır. Zevk veren bir şey yapıldığında beyin büyük miktarda dopamin salgılar. Bu salgılar kişinin kendisini iyi hissetmesine neden olur ve bu duygunun daha fazlasını arayarak bu şekilde sonuçlanan eylemleri gerçekleştirmek için motivasyon kazanır.
Bunların yanında abur cubur ve şekerden sigara ve alkol gibi birçok maddeye karşı bağımlılık da benzer mekanizmalar aracılığıyla gelişir. Beynin büyük miktarda dopamin salınmasını tetikleyen durumlar başta dopamin aracılığıyla zevk merkezlerini uyararak bağımlık gelişmesini sağlar. Ek olarak birçok hastalık yüksek veya düşük dopamin seviyeleriyle ilişkilidir. Bu hastalıkların dopamin arasındaki ilişkisi ile alakalı araştırmalar devam etmektedir.
Dopamin Fazlalığı Belirtileri
Birçok duruma bağlı olarak vücuttaki dopamin miktarı artarak dopamin aracılığıyla gerçekleşen süreçlerin daha da yoğunlaşmasına neden olabilir. Çok yüksek dopamin seviyeleri etki süresiyle kısıtlı olsa da yoğun haz hissine neden olabilir. Aşırı miktarda dopaminin neden olabileceği durumlar:
- Mani (çılgınlık hali)
- Halüsinasyonlar
- Sanrılar
Ayrıca yüksek dopamin seviyelerinin rol alabileceği bazı durumlar vardır:
Dopamin Fazlalığı Nelere Sebep Olur?
Dopamin beyinde birçok mekanizmada rol almaktadır. Bu nedenle dopamindeki değişiklikleri farklı sistemleri etkileyebilir. Örneğin hareket sistemindeki rolleri aracılığıyla yüksek dopamin seviyeleri hiperkinezi ve kontrolsüz hareketlerin oluşmasına neden olabilir. İlaçlara bağlı olarak artan dopamin seviyelerinin tardiv diskineziye neden olabilmektedir. Ayrıca şizofreninin bazı belirtilerinin beynin belirli bölgelerinde çok fazla dopamin bulunmasından (sanrılar ve halüsinasyonlar) kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
Dopamin Eksikliği Belirtileri
Dopaminin yüksekliği gibi düşüklüğü de beyinde rol aldığı mekanizmaların etkilenmesine neden olmaktadır. Dopamin seviyelerinin düştüğü durumlarda şunlar hissedilebilir:
- Yorgunluk
- Motivasyon düşüklüğü
- Mutsuzluk
Dopamin Eksikliği Nelere Sebep Olur?
Düşük dopamin seviyeleri ile ilişkili olabilecek hastalıklar:
Parkinson hastalığı: Hareket sistemini etkileyen hastalıklardan olan Parkinson hastalığında da dopamin ile ilişkili mekanizmalar rol oynamaktadır. Dopamin üreten sinir hücrelerinde meydana gelen harabiyete bağlı olarak dopamin seviyeleri Parkinson hastalığında düşmektedir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB): Dikkat eksikliğinde motivasyon düşüklüğü ve dürtüsellik gibi durumlarda dopamin seviyelerinin etkili olabileceği düşünülmektedir.
Dopamin Eksikliğine Ne İyi Gelir?
Dopamin seviyesinin düşük olduğu durumlarda öncelikle bir hekime başvurulması faydalı olacaktır. Dopamin eksikliğine neden olabilecek hastalıkların varlığının tespit edilmesi yapılması gerekenlerle alakalı olarak önemli bir yol gösterici olacaktır. Dopamin eksikliğine iyi geleceği düşünülen besin ve maddelerle alakalı daha fazla araştırma gerekmekle birlikte dikkatli bir şekilde kullanılmalıdırlar.
Magnezyum ve tirozin açısından zengin besinlerin tüketilmesi dopamin üretimini olumlu etkileyebilir. Bir amino asit olan tirozin dopamin üretiminin yapı taşlarındandır. Tirozinden zengin ve dopamini artırdığı bilinen yiyecekler arasında tavuk, badem, elma avokado ve muz gibi besinler yer almaktadır. Ayrıca yaparken keyif alınan aktivitelerin de dopamin seviyelerini olumlu etkilediği bilinmektedir.
Dopamin Düşüren Yiyecekler
Doymuş yağ oranı yüksek gıdalar (palm yağı ve hayvansal yağ gibi) dopamin reseptörlerinin duyarsızlaşmasına neden olabilir ve daha düşük ödül tepkisiyle bağlantılı olarak motivasyon ve dürtü eksikliğine yol açabilir. Şekerli gıdalar başlangıçta dopamin seviyesini artırmakla birlikte zamanla dopamin seviyelerinin azalmasına yol açar. Benzer bir durum kafein ve alkol için de geçerlidir. Dopamin açısından bu tarz besinlerin dengeli bir şekilde tüketilmesi önemlidir.
Dopamin İçeren Besinler
Magnezyum ve tirozin (dopamin yapmak için gerekli amino asit) açısından zengin gıdalar da dahil olmak üzere sağlıklı bir diyet yiyerek dopamin seviyenizi doğal olarak arttırılabilir. Fındık, tohum, süt ürünleri ve et dopamin seviyelerini destekleyebilecek ürünlerdendir.
Dopamin seviyelerini artıran diğer gıdalar; tavuk, badem, elma, avokado, muz, pancar, çikolata, yeşil yapraklı sebzeler, yeşil çay, yulaf ezmesi, portakal, bezelye, susam ve kabak çekirdeği, domates, zerdeçal, karpuz ve buğday tohumu yer alır.
Dopamin Detoksu Nedir?
Dopamin, birçok önemli sistemde yer alan önemli bir nörotransmitterdir. Bunlardan en öne çıkanı dopaminerjik motivasyon yoludur. Dopamin, zevkli bir eylem veya deneyimden önce ve sonra kişiyi o şeyi yapmaya teşvik eden nörotransmiterdir. Dopamin aynı zamanda alkol tüketimi, uyuşturucu kullanımı, kumar ve cinsel bağımlılıklar gibi bağımlılık kalıplarının yaratılmasından da sorumludur. Bu sistem doğru çalışmıyorsa yemek yemeye, uyumaya, insanlarla etkileşime girmeye, hedeflere yönelik çalışmaya ve her türlü keyifli ve faydalı deneyime sahip olmaya motive olmak mümkün değildir.
Dopamin detoksu abur cubur ya da sosyal medya gibi zevk tetikleyicilerinden bir süreliğine uzak durmayı içeren bir süreçtir. Buradaki fikir, beyni sıfırlamak ve sağlıklı zevklerden keyif almak ve bağımlılık yaratan davranışların cazibesine kapılmamayı sağlamaktır. Beyin açısından dopaminden gerçekten detoks yapmak mümkün değildir ancak bu tarz bir süreç ile seçimler, hayat tarzı ve alışkanlıkların farkında olma fikri yine de gerçekten yardımcı olabilir.
Dopamin Detoksu Nasıl Yapılır?
Her insan benzersiz olduğundan ve farklı ihtiyaçlara ve yaşam tarzlarına sahip olduğundan, herkes için iyi sonuç veren belirli bir yaklaşım yoktur. Ancak herkesin kendi bedeninin ve beyninin ihtiyaçlarına dikkat etmesi ve seçimlerinde bilinçli ve bilinçli olması önemlidir. Aşağıdaki örnekler genel bir şablon sağlamak ve ilkelerin belirli bir yaşam tarzına ve sağlık ihtiyacına nasıl uygulanabileceğini göstermek amacıyla verilmiştir. Dopamin detoksu yapmak için uygulanabilecek davranışlardan bazıları şu şekildedir:
- Bir haftayı sosyal medya, TV, film, YouTube, video oyunları vb. olmadan geçirmek
- Günün ilk birkaç saatinde cep telefonununu kapalı tutmak
- Belirli bir süre şekerli ve tatlı yiyeceklerden kaçınmak
- 1-2 hafta boyunca her türlü kafeinden kaçınmak
- Bir hafta boyunca alkol tüketimini sınırlamak ya da sıfırlamak
- Birkaç hafta boyunca cinsel ilişki, pornografi vb. dahil olmak üzere cinsel aktivitelerden uzak durmak
- Çok arzulanan ve iyi hissettiren etkinliklerden veya etkileşimlerden belli bir süreliğine kaçınmmak
Dopamin Testi Nedir?
Beyindeki birçok farklı rolde yer aldığından dopamin seviyelerini ayarlamak karmaşık bir süreçtir. Dopamin seviyesini doğrudan ölçecek basit bir test yoktur. Belirtiler ve hasta hikayesi dopamin seviyesinin çok fazla veya yetersiz olup olmadığını anlamak için yol gösterici olacaktır. Bunlar ışığında dopamin seviyelerine yönelik düzenlene tedavilere karşı vücudun yanıtı takip edilerek uygun seviyelerin korunması sağlanır.
Dopamin Testi Nasıl Yapılır?
Dopamin eksikliği tıbbi bir teşhis değildir. Doktorlar nadiren dopamin seviyelerini kontrol eder. Tek başına kan testi de pek fazla yararlı bilgi sağlamaz. Örneğin, bir kan testi dopamin düzeylerini ölçebilir ancak beynin dopamine nasıl tepki verdiğini belirleyemez. Bunun yerine, doktorlar tıbbi geçmiş, yaşam tarzına ilişkin sorular (alkol ve uyuşturucu kullanımı dahil), semptomlar ve fizik muayene ile elde edilen bulgulara göre düşük dopamin düzeyiyle ilgili tıbbi bir durumun olup olmadığı belirlenmeye çalışılır.
Dopamin ve Serotonin İlişkisi
Dopamin ve serotoninin her ikisi de nörotransmiterlerdir. Nörotransmiterler, uykudan metabolizmaya kadar vücudunuzdaki sayısız işlevi ve süreci düzenleyen, sinir sistemi tarafından kullanılan kimyasal habercilerdir. Dopamin ve serotonin benzer alanlarda etkinlik gösterirler ancak bunu farklı şekillerde yaparlar.
Serotonin ve dopaminin her ikisi de ruh hali düzenlemesinde rol oynasa da bu ikisinin davranışı modüle etmek için nasıl etkileşime girdiği hala büyük ölçüde cevaplanmamış bir sorudur. Dopamin hareket, koordinasyon, zevk ve ödül duygularında rol oynar. Serotonin duygularla ilgilidir ancak aynı zamanda sindirimi ve metabolizmayı da etkiler.
Dopamin Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Dopamin ile İlişkili Hastalıklar Nelerdir?
Dopamin beyinde birçok farklı mekanizmada rol alan bir kimyasaldır. Bu nedenle normal aralığın dışındaki seviyeler ve dopamin reseptörleriyle alakalı durumlar dopaminin yer aldığı mekanizmaları etkileyerek bazı hastalıklara neden olabilir. Bu hastalıklar arasında Parkinson, şizofreni, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi hastalıklar bulunmaktadır.
Dopamin Mutluluk Verir Mi?
Dopamin hormonu beyinde ödül mekanizmasının önemli kimyasallarından biridir. Ödül mekanizmasını tetikleyen durum ve davranışlar beyinde dopamin miktarını artırırlar ve kişinin mutlu hissetmesini sağlarlar.
Dopamin Nasıl Hissettirir?
Dopamin zevk, tatmin ve motivasyon hissi vermek için beynin bazı bölgelerine etki eder. Dopamin ayrıca hafızanın, ruh halinin, uykunun, öğrenmenin, konsantrasyonun, hareketin ve diğer vücut fonksiyonlarının kontrolünde de rol oynamaktadır.
Dopamin İlacı Ne İşe Yarar?
Dopamin doza bağlı inotropik, kronotropik ve vazopressör etkiler gösterir. Bu nedenle gerekli görülen şok durumlarında dopamin kullanımı tercih edilebilir. Ayrıca dopamin ve dopamin mekanizmalarını etkileyen başka ilaç grupları dopamin ile ilişkili olduğu düşünülen hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır.
Dopamin Ne Zaman Salgılanır
İnsanlar kendilerini iyi hissettiklerinde, örneğin bir şeyi başardıklarında veya eğlenceli bir şey yaptıklarında beyinde dopaminin miktarı artar. Dopamin bu şekilde ödül mekanizmasının bir parçası olur ve tekrar salgılanması için ilgili eylemlerin gerçekleştirilmesinde motivasyon sağlar.
Dopamin Seviyesi Nasıl Ölçülür
Dopamin seviyelerini direkt olarak ölçmenin pratik bir tekniği yoktur ve tek başına kandaki dopamin düzeyi dopamin aktivitesi hakkında bilgi vermeyebilir. Bu nedenle doktorlar dopamin seviyesiyle alakalı hastanın hikayesi, muayene bulguları ve semptomları üzerinden bazı çıkarımlarda bulunarak ilgili hastalıkların tedavi süreçlerini planlar.