Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Nelerdir?

Endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları, vücutta çeşitli hormonları üretmekle görevli bezlerin çalışmasını olumsuz etkileyen çeşitli durumları tanımlamak için kullanılan genel ifadedir. Söz konusu tanımlama aynı zamanda metabolizma süreçlerini bozan fiziksel rahatsızlıkları kapsar. Bu gruba dahil olan hastalıklar, hormonların normal seviyede üretimini, salgılanmasını, taşınmasını etkileyen bir dizi faktör nedeniyle meydana gelir.

Yaygın gözlemlenen endokrinoloji ve metabolizma hastalıklarının kaynağını oluşturan organları şu şekilde sıralayabilmek mümkündür:

Hipofiz Bezi: Hipofiz, beyin tabanında yer alır. Hipotalamus tarafından kontrol edilen bez, ön ve arka lob olmak üzere iki kısımdan oluşur. Ön lob, tiroid uyarıcı (TSH), adrenokortikotropik (ACTH), büyüme (GH), luteinizan ve folikül uyarıcı hormonların üretiminden sorumludur.

Arka lob ise antidiüretik, oksitosin gibi hormonların üretimini kontrol eder. Hipofiz bezinden salgılanan hormonlar; büyüme, metabolizma, cinsiyet fonksiyonları, süt üretimi, sıvı dengesi gibi birçok önemli fizyolojik sürecin devamlılığını sağlar.

Tiroid Bezi: Boynun alt kısmında, gırtlağın hemen önünde yer alan ve şekli kelebeği andıran beze, tiroid adı verilir. Bezin başlıca görevi, pek çok fizyolojik süreçte düzenleyici rolü üstlenen hormonları salgılamaktır.

Triiodotironin (T3) ve tiroksin (T4) isimli hormonlar, metabolizmayı hücresel düzeyde kontrol ederek enerji tüketim seviyesini belirler. Tiroid hormonları ayrıca sinir sistemi gelişimi ile kemik ve kas sağlığının ideal düzeyde gerçekleşmesini mümkün kılar.

Paratiroid Bezleri: Boyun bölgesinde, tiroidin hemen arkasında bulunan ve mercimek büyüklüğündeki 4 organcık, endokironolojide paratiroid bezleri olarak isimlendirilir. Söz konusu bezlerin ürettiği parathormon (PTH), vücutta kalsiyum ve fosfor dengesini sağlamaktan sorumludur.

Hormon, iskelet sisteminin sağlıklı gelişimini desteklerken kalsiyum ve fosfor seviyelerini kontrol altında tutarak böbrek taşı, kas spazmı gibi sorunların önüne geçer.

Pankreas: Midenin arkasında, karın boşluğunun sol üst kısmında yer alan pankreas, endokrin sistemde önemli role sahiptir. Zira bu organ, kan şekerini düzenlemekten sorumlu insülin ve glukagon hormonlarını kontrol eder.

İnsülin kan şekerinin düşmesini mümkün kılarken glukagon tam tersi etki yaratır. Hormonların kontrolü, organın endokrin pankreas isimli kısmında gerçekleşir. Diğer kısım, yani egzokrin pankreas ise sindirim enzimlerinin üretimini ve salgılanmasını sağlar.

Böbrek Üstü Bezleri: Diğer ortak isimleri adrenal olan bezler, toplamda iki adettir. Böbrek üstü bezlerinin her biri, korteks (dış kısım) ve medulla (iç kısım) adı verilen iki kısımdan oluşur. Adrenal kortekste üretilen hormonlar; mineralokortikoidler, glukokortikoidler ve androjenlerdir.

Adrenal medulla ise adrenalin, katekolaminler, norepinefrin başta olmak üzere bir dizi hormonun üretimi görevini üstlenir. Börek üstü bezleri, bu hormonlar vasıtasıyla stres yanıtı, sıvı dengesi, kan basıncı, elektrolit dengesi, bağışıklık fonksiyonu ve cinsel gelişim gibi süreçlerin düzenlenmesinde rol oynar.

Üreme Organları: Endokrinoloji ve metabolizma hastalıklarının gelişebildiği organlar arasında üreme organları da bulunur. Kadın ve erkek üreme organları, farklı görevlere sahip çeşitli hormonların üretiminden sorumludur. Örneğin, testislerde üretilen testosteron; erkeklerde cinsel gelişimi, sperm üretimini, ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimini düzenler.

Kadınlarda ise yumurtalıklarda östrojenler ve progesteron üretimi gerçekleşir. Her iki hormon türü de başta gebelik olmak üzere tıpkı testosteron gibi birçok fizyolojik işlevin sağlıklı biçimde devam etmesine katkıda bulunur.

Endokrinoloji Bölümü Hangi Hastalıklara Bakar?

Endokrinoloji, hormonlarla ilgili hastalıkların tanı ve tedavisi ile ilgilenen tıp dalıdır. Endokrinologlar, hormon üretimi ve salınımı ile ilgili sorunları teşhis eder ve tedavi eder. Endokrinologlar, hormon seviyelerini ölçmek için kan testleri yapar ve hormon dengesizliklerini tedavi eder. Ayrıca, hormon üreten bezlerin fonksiyonlarını değerlendirmek için görüntüleme tekniklerinden yararlanır. Tedavi planları genellikle ilaçlar, hormon replasman tedavisi veya cerrahi müdahaleleri içerir. Hormonal dengesizliklerin erken teşhisi ve tedavisi, genel sağlık ve yaşam kalitesi açısından kritik öneme sahiptir. Bu nedenle, hormonal sorunlar yaşayan bireylerin bir endokrinoloğa başvurmaları önerilir.

Endokrinolojinin incelediği hastalıklar arasında tiroid hastalıkları, diyabet, adrenal bez hastalıkları ve hipofiz bezi hastalıkları bulunur. Tiroid bezi, boynun ön kısmında yer alır ve metabolizmayı düzenleyen hormonlar üretir. Hipotiroidizm (tiroid hormonunun az üretimi) ve hipertiroidizm (tiroid hormonunun fazla üretimi) endokrinologların sıkça karşılaştığı durumlardır. Diyabet ise pankreasın yeterli miktarda insülin üretmediği veya vücudun insülini düzgün kullanamadığı durumlarda ortaya çıkar ve kan şekeri seviyelerinin kontrolsüz bir şekilde yükselmesine neden olur. Adrenal bezler, böbreklerin üzerinde yer alır ve kortizol gibi önemli hormonlar üretir. Addison hastalığı (yetersiz kortizol üretimi) ve Cushing sendromu (aşırı kortizol üretimi) bu kategoride yer alır. Hipofiz bezi, beynin tabanında yer alır ve birçok hormonun üretiminde anahtar rol oynar. Akromegali (büyüme hormonunun aşırı üretimi) ve hipopitüitarizm (hipofiz bezinin yetersiz çalışması) hipofiz bezi ile ilgili hastalıklardandır.

Diyabet , insülin hormonunun yetersiz üretilmesi veya vücut tarafından etkili şekilde kullanılamaması durumudur. Diyabetin, Tip 1 ve Tip 2 olmak üzere iki farklı alt türü bulunur. Aşırı susama, sık idrara çıkma, bulanık görme, kilo kaybı gibi semptomlara neden olabilen diyabet, tedavi edilmediği takdirde kalp hastalıkları ve böbrek hastalıkları , sinir hasarı, cilt enfeksiyonları vb. sağlık sorunlarına yol açabilir.

Tiroid Hastalıkları

Endokrinoloji doktorları tarafından tanısı ve tedavisi yapılan bir diğer sağlık sorunu ise tiroid hastalıklarıdır . Bu gruba dahil olan hastalıklar, tiroid bezinin aşırı veya yetersiz çalışması halinde gerçekleşir. Bazen bezin kendi yapısında anormal doku kitlelerinin oluşumu da çeşitli hastalıklara sebep olabilir. Yaygın gözlemlenen tiroid hastalıkları; hipotiroidizm , hipertiroidizm , nodül, Hashimoto tiroidi ve tiroid kanseridir .

Obezite

Obezite , kişinin kilosunun yaşına ve boyuna göre normalden fazla olması durumudur. Vücutta aşırı yağ birikimi olarak da tanımlanabilecek sağlık sorununa yol açan etkenlerin başında hormonal dengesizlikler gelir. Dolayısıyla bu hastalığın teşhis ve tedavisinde endokrinologlar da sorumluluk alır.

Obezite, uzun vadeli birçok sağlık sorununa yol açabilir veya birlikte gelişim gösterebilir. Tip 2 diyabet , kardiyovasküler hastalıklar , hipertansiyon , solunum problemleri ve kanser bunlardan bazılarıdır.

Adrenal Hastalıkları

Böbrek üstü bezlerin işlevlerindeki bozukluklar, adrenal hastalıkları adı verilen bir dizi sağlık sorununun ortaya çıkmasına yol açabilir. Tanı ve tedavi süreçleri endokrinologlar tarafından yürütülen bu tür sağlık sorunlarından ilki, yetersiz hormon üretiminde ortaya çıkan Addison hastalığıdır .

Aşırı kortizol üretimi ise cushing sendromu adı verilen duruma neden olabilir. Diğer yaygın adrenal hastalıklar ise konjenital adrenal hiperplazi, feokromasitoma ve hiperaldosteronizmdir.

Gonadal Hastalıklar

Gonadal hastalıklar da endokrinoloji bölümü tarafından teşhis ve tedavisi gerçekleştirilen sağlık sorunları arasındadır. Bu gruptaki hastalıklar, gonadlarda (cinsiyet bezleri) üretilen ve salgılanan hormonlardaki düzensizlik sonucunda gelişir.

Kadınlarda sık gözlemlenebilen polikistik over sendromu , gonadal hastalıklara verilebilecek en ideal örnektir. Erkeklerde ise testosteron seviyelerinin düşüklüğü hipogonadizm , fazla olması hipergonadizm sorununa yol açabilir.

Paratiroid Hastalıkları

Paratiroid bezlerinin yetersiz veya aşırı hormon salgılaması, çeşitli hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. Örneğin, bezlerden aşırı hormon salgılanması halinde kişide hiperparatiroidizm gelişebilir. Bunun tam tersi ise hipoparatiroidizm isimli sağlık sorununa yol açar.

Paratiroid adenomu , bezlerde iyi huylu tümör gelişimidir ve genelde hiperparatiroidizm ile ilişkilendirilir. Nadiren de olsa paratiroid bezlerinde kötü huylu kanser hücreleri ortaya çıkabilir.

Hipofiz Hastalıkları

Endokrinoloji hastalıkları sıralanırken hipofiz bezi kaynaklı sağlık sorunları unutulmamalıdır. Birçok önemli hormonun üretiminden sorumlu hipofiz bezinin işlevini ideal biçimde gerçekleştirememesi veya ön lobunda hasar oluşması hipopitüitarizm gelişimini tetikler.

Aşırı büyüme hormonu salgılanması, akromegali ve gigantizm ile sonuçlanabilir. Hipofizde üretilen hormonların aniden azalması hipopitüitar kriz, gelişimi esnasında bezi çevreleyen kese içinde sıvı dolu kütlelerin oluşması Rathke kese kisti ihtimalini ortaya çıkartır.

Endokrinoloji Muayenesi Nasıl Yapılır?

Endokrinoloji muayenesi, bir endokrinolog tarafından hormon dengesizliğinin kaynağını bulmak ve tedavi etmek amacıyla gerçekleştirilen tıbbi süreçtir. Size en yakın Acıbadem Hastanesi’ndeki endokrinoloji bölümünden randevu alarak yararlanabileceğiniz muayene sırasında hastanın şikayetleri dikkate alınarak şu işlemler yapılır:

Anamnez Alımı

Endokrinoloji muayenesi kapsamında atılan ilk adım, kişinin tıbbi geçmişi hakkında mümkün olduğunca detaylı bilgi edinilmesidir. Endokrinolog, bu aşamayı kişiye çeşitli sorular yönelterek gerçekleştirir. Sorular sayesinde geçmişteki sağlık sorunları, ailede endokrin hastalıkların olup olmadığı, ilaç kullanımı, cerrahi öykü ve yaşam tarzı alışkanlıkları gibi konularda hastadan bilgi alınabilir.

Fizik Muayene

İkinci adım olan fiziksel muayene, hastanın genel sağlık durumunu ve endokrin sistemle ilgili belirtileri değerlendirmeyi içerir. Bu kapsamda boy, kilo, kan basıncı ölçümleri gibi temel antropometrik ölçümler gerçekleştirilir. Ayrıca ciltteki değişiklikler, vücuttaki kilo dağılımı vb. bazı detaylara odaklanılarak kişinin sağlık sorunu belirlenmeye çalışılır.

Laboratuvar ve Görüntüleme Testi

Tanı koyma aşamasında kesin sonuca ulaşılabilmesi amacıyla fizik muayenenin ardından çeşitli laboratuvar ve görüntüleme testleri yapılır. Sürecin bu aşaması tiroid ultrasonu, manyetik rezonans görüntüleme (MRG), bilgisayarlı tomografi (BT) gibi çalışmaları kapsayabilir. Hormon seviyelerinin ve kan şekerinin ölçülmesi ile tiroid fonksiyon testleri, muayene sürecinin üçüncü adımında başvurulabilen diğer yöntemlerdir.

Hastanın Semptomlarına ve Bulgulara Göre Ek İncelemeler

Endokrinoloji muayenesi esnasında hastanın semptomlarına, görüntüleme çalışmaları ve testlerde elde edilen bulgulara göre ek incelemeye ihtiyaç duyulabilir. Örneğin, kilo artışı ve yorgunluk şikayetleri olan bir hastada tiroid hormonlarının ölçülmesi bir kanıya ulaşmak için yeterli gelmeyebilir.

Tanı ve Tedavi Planı

Muayene sürecinde elde edilen sonuçlara bakılarak hastanın tanısı belirlenir. Tanı konmasının ardından ise hızlıca tedavi planı oluşturulur. Endokrinolojik hastalıklarda tedavi süreci; hormon düzenleyici ilaçlarla yapılır. Doktor ayrıca hastasına diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri önerebilir. Hastalığın türüne göre hormon replasmanı, cerrahi müdahale gibi daha kapsamlı yöntemlere de başvurulabilir.

Endokrinolojide Muayene Süreci Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Endokrinoloji muayenesi, hastanın çeşitli şikayetlerle başvuru yapması sonucunda gerçekleştirilir. Kişinin gösterdiği semptomlar ve doktorun ilk görüşüne bağlı olarak bu süreçte farklı adımlar atılabilir. Örneğin:

• Muayene; kişinin hastalık geçmişi, semptomları, ailesinin endokrinolojik öyküsü ve kullandığı ilaçlar gibi bilgilerin alınmasıyla başlar. Özellikle şikayetlerin süresi, şiddeti ve değişimleri hakkında detaylı bilgi toplanır.
• Muayene esnasında boy, kilo, tansiyon ve nabız gibi temel ölçümlerin yanı sıra cilt durumu, gözlerin görünümü, boyun yapısı, karın muayenesi gibi özel incelemeler yapılır.
• Muayene sürecindeki en önemli adımlardan biri tiroid bezinin kontrolüdür. Tiroid bezinin boyutunu, şeklini ve kıvamını değerlendirmeye yönelik işlem palpasyon (elle muayene) yöntemi ile yapılır.
• Hipertiroidizm gibi durumlarda gözlerde belirgin değişiklikler meydana gelebilir. Dolayısıyla bu tür vakalarda, göz muayenesi gerekebilir.
• Hipofiz bezinin işlevlerini değerlendirmek amacıyla bazı durumlarda nörolojik muayeneye ihtiyaç duyulabilir.
• Gonadal hormonlarla ilgili şikayetlerde veya polikistik over sendromu gibi durumlar şüpheleniyorsa genital muayene yapılabilir.