Salmonelloz Nedir?
Salmonella enfeksiyonu (Salmonelloz), bağırsak yolunu etkileyen yaygın bir bakteriyel hastalıktır. Salmonella bakterileri tipik olarak hayvan ve insan bağırsaklarında yaşar ve dışkı (dışkı) yoluyla atılır. İnsanlara en sık kontamine su veya yiyecekler yoluyla bulaşır. Genellikle ateş, kusma ve ishal belirtileriyle seyreder. Salmonella cinsi bakteriler gastroenterit ve tifonun da aralarında yer aldığı pek çok hastalığın etkenidirler. Salmonella bakterisi, vücuda alındıktan sonra genellikle 12-36 saat sonra belirtiler ortaya çıkar ve 2 ila 7 gün arasında devam eder.
Salmonella Belirtileri Nelerdir?
Salmonella belirtileri diğer mide bağırsak enfeksiyonlarında görülen belirtilerle benzerdir. Ciddi bir sıvı kaybına (dehidrasyon) sebep olabilir. Salmonella hastalığı belirtileri şöyle sıralanabilir:
- Ateş
- İshal (diyare)
- İştah kaybı
- Baş ağrısı
- Kramp şeklinde karın ağrısı
- Titreme
- Mide bulantısı
- Kusma
- Dışkıda kan ya da mukus
Bu belirtiler başka hastalıklarla benzer olması nedeniyle teşhis koymanın güçleşebileceği unutulmamalıdır.
Salmonella Türleri Nelerdir?
Salmonella bakterilerinin pek çok serotipi olmasına rağmen, insanda patojen olan tüm suşlar tek bir tür içinde, 2600’ün üzerinde farklı serotipi içeren Salmonella enterica türünde sınıflandırılmıştır. Salmonella insanlarda; akut gastroenterit, tifo-paratifo, septisemi ve lokal organ enfeksiyonlarına yol açar. Salmonella’nın en yaygın şekli kendi kendini sınırlayan ve komplike olmayan bir gastroenterittir (ishal, karın ağrısı, ateş.) Ancak Salmonella’nın tifo ateşi (enterik fever) dahil yüksek ateşe götürebilen türleri mevcuttur. Tifo, Salmonella typhi bakterisinin neden olduğu bir klinik tablodur. “Salmonella öldürür mü?” sorusu burada önem kazanır. Çünkü Salmonella typhi yaşamı tehdit eden türdür ve diğer organlara yayılabilir. Genellikle gıda zehirlenmeleri olarak bahsedilen vakalar aslında Salmonella enfeksiyonudur.
Salmonella Bakterisi Nasıl Bulaşır?
Salmonella enfeksiyonu genellikle çiğ veya az pişmiş et, kümes hayvanları ve yumurta veya yumurtaları ürünleri yemekle veya pastörize edilmemiş süt içmekle bulaşır. Salmonella serotipleri içerisinde yalnızca insanlarda ve hayvanlarda hastalık yapanı olduğu gibi, hem insanda hem de hayvanda hastalık yapan türleri de olan bir mikroorganizmadır. Salmonella typhi sadece insan için patojendir. Salmonellalar’ın primer kaynağı insan ve hayvanlardır. İnsanlar taşıyıcı olarak enfeksiyonların potansiyel kaynağını oluştururlar. Taşıyıcı insan ve hayvanların dışkısı enfeksiyonun yayılmasında önemli rol oynamaktadır. Salmonella bütün çiftlik hayvanlarında (tavuk gibi kümes hayvanları, sığır ve domuz) bulunur. Özellikle su kaynaklarının kanalizasyon ile kirlenmesi, mikroorganizmaların gıda üretim ve tüketim zincirine rahatlıkla geçişine yol açar. Tavuk ve domuz yetiştiriciliği bu kirlenmeden öncelikle etkilenerek, Salmonellozis’in ana kaynağını oluştururlar. Salmonella çok farklı yollarla da bulaşabilir ve enfeksiyona yol açar. Tavukçuluk ürünlerinden yumurta başta olmak üzere, enfekte olmuş kırmızı et ürünleri, süt, taze meyve, sebze, su, fast-food ürünler de Salmonella salgınlarına neden olabilirler.
Özellikle uygun olmayan hijyen şartlarında faaliyet gösteren restoranlarda, et, yumurta ürünlerinin yetersiz pişirildiği durumlarda, Salmonella enfeksiyonunun bulaşma riski yüksektir.
“Salmonella nasıl bulaşır?” sorusuna bulaşmanın fekal-oral (dışkının ağız yoluyla bulaşma yolu) yolla olduğu cevabı verilir. Hasta ya da taşıyıcıların dışkılarının bulaştığı gıda ve sular bulaşmada önemli rol oynar.
Dünyada kakao kreması, fıstık ezmesi, paketlenmiş etler, dondurulmuş gıdaların Salmonella salgınına neden olduğu bilinir. Salmonella ile kontamine olmuş yiyecek ve ortamlar şunlardır:
- Çiğ yumurta ve yumurta kabuğu
- Çiğ kümes hayvanları, kırmızı et ve deniz ürünleri
- Sebze ve meyveler
- Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri (peynir gibi)
- İşlenmemiş su
- Hayvanların kürkleri, tüyleri, pulları, deri, dışkı ve yaşadıkları yerler
- Salmonella bakterisi ile enfekte olmuş kimsenin etrafındaki yüzeyler ve gıda işinde çalışan taşıyıcı kişiler
Salmonella enfeksiyonu her hayvanda olabilir. Kürkleri, pulları, tüyleri veya derisi bakteri taşıyan hayvanlar şunlardır:
- Sürüngenler (kaplumbağa, kertenkele, yılan)
- Amfibiler (kurbağalar)
- Kanatlılar (tavuk, ördek, hindi ve yabani kuşlar)
- Evcil hayvanlar (kedi, kuş, köpek ve küçük hayvanlar)
- Çiftlik hayvanları (keçi, inek, koyun ve domuz)
Vücudun Salmonella enfeksiyonuna karşı birçok doğal savunması vardır. Örneğin, güçlü mide asidi birçok Salmonella bakterisini öldürebilir. Ancak bazı tıbbi problemler veya ilaçlar bu doğal savunmaları bozabilir. Örneğin;
- Antasitler midenin asitliğini düşürerek daha fazla Salmonella bakterisinin hayatta kalmasını sağlar.
- İnflamatuar bağırsak hastalığı
- Son zamanlarda kullanımı artan antibiyotikler bağırsaktaki "iyi" bakteri sayısını azaltabilir ve bu da bir Salmonella enfeksiyonuyla savaşma yeteneğini bozabilir.
Salmonella daha çok şu kişileri tehdit eder:
- Yüksek riskli hayvanlarla çalışan veya yaşayan kişiler (tavuk, ördek, kaplumbağa, kertenkele gibi)
- Bazı antiasit tedavisi ilaçları ve antibiyotik tedavisi gören kişiler (bağışıklığı Salmonella’ya karşı düşürebilir)
- İnflamatuar bağırsak hastalığı olanlar
- 5 yaşın altındaki çocuklar
Salmonella bakterisinin en çok risk yarattığı grup ise şunlardır:
- 65 yaşın üzerindeki yetişkinler ve 1 yaşın altındaki bebekler
- Bağışıklık sistemi düşük olan kişiler (HIV taşıyan, kemoterapi alan ya da farklı hastalıklarda bağışıklık düşürücü ilaç tedavisi görenler)
- Orak hücre hastalığı olanlar
Salmonella Nasıl Tedavi Edilir?
Salmonella enfeksiyonu aşırı ishale bağlı olarak vücudu susuz bıraktığı an doktora gidilmelidir. Salmonella salgınına yakalandığınızı ateş, şiddetli karın ağrısı ve ishal ile anlayabilirsiniz. Bu belirtiler varsa derhal doktora gitmelisiniz. Bebeğinizde Salmonella bakterisinden şüpheleniyorsanız hiç vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalısınız. Salmonella teşhisi dışkı testi (gaita testi) ve kan testi ile konabilir. Bazen idrar örneği gibi vücut sıvılarından da örnek alınabilir. Teşhis aldıysanız hastaneye yatmaya gerek kalmadan tedavi gerçekleştirilebilir.
Salmonella tedavisi su ve elektrolit kaybı yaşattığı için sıvı takviyesi almanız gerekir. Bu takviye sadece su içerek alınamayabilir. Doktorun önerebileceği su ve oral redhidrasyon sıvıları verilebilir.
Salmonelloz genellikle antibiyotik vermeden kendiliğinden iyileşen bir hastalıktır. Sıvı tedavisi tedavideki en önemli basamaktır, bir an önce vücudun kaybettiği sıvı ve elektrolitlerin yerine konulması gerekir. Antibiyotik tedavisi sadece bazı durumlarda Salmonella ilacı olarak verilmelidir. Tifo ve bağışıklık sistemi baskılanmış ve kliniğin ağır seyretme ihtimali olan hastalar hariç gastroenterit vakalarında antibiyotik kullanılmaz.
Tifoda antibiyotik kullanılmasının nedenleri Salmonella typhi’nin bağırsaklardan kan dolaşımına geçmesi ve sistemik enfeksiyon yapabilme riskidir. Kan dolaşımına karışan bakteriler idrar yolu enfeksiyonu, menenjit, kalp kapak enfeksiyonu, kemik-eklem enfeksiyonu yapabilir.
Salmonelloz enfeksiyonunda doktor önermediği sürece kusma ve ishali ilaçlarla kendiniz kesmeye çalışmayın. Sadece sıvı kaybı konusunda dikkatli olun. Bebeğinize Salmonella teşhisi konduysa sakın emzirmeyi kesmeyin, aksine sık sık emzirmeye devam edin. Mama ile beslenen bebekler için oral sıvı takviyeleri verilebilir, bir yandan besleme devam eder.
Salmonella enfeksiyonu geçtikten sonra bile bazı kişilerde haftalar hatta aylar sonra Reiter Sendromu olarak bilinen bir artrite sebep olabilir. Bu sendromda göz tahrişi, eklem ağrısı ve ağrılı idrar şikayetleri görülür.
Salmonella hastalığını evde kendi kendinize atlamanızda size yardımcı olacak sıvı takviyesi önerileri şunlardır:
- Bol su için.
- Oral rehidrasyon solüsyonları tüketin.
- Et suyu ile yapılan çorba için.
Salmonella Enfeksiyonundan Korunma Yolları
Salmonella vakası bulaşıcı bir enfeksiyon olduğu için Salmonella salgını yaratabilir. Bu nedenle hastalığa karşı önlem alınmalıdır. Salmonella hastalığından korunmak için yapmanız gerekenler şöyle sıralanabilir:
- Yiyecekleri iyi temizleyip pişirin.
- Bakteriyel ve viral enfeksiyonlara karşı her zaman el hijyeni önemlidir. Bu sebeple tuvalete gittikten sonra mutlaka ellerinizi iyi yıkayın. Yemek hazırlamadan önce ve hazırlandıktan sonra da iyi yıkayın. Yine bebeğinizin altını değiştirdikten sonra ve hayvanlara dokunduktan sonra ellerinizi iyice yıkayın.
- Çiğ tükettiğiniz besinlere dikkat edin. Çünkü bazı çiğ besinlerde bakteri çok kolay ürer. Çiğ ve tam pişmemiş yumurta, pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri, yine iyi pişmemiş tavuk ve sığır eti Salmonella bakterisi riskini taşıyan besinlerdir. Bu ürünleri hazırlarken özen gösterin. Örneğin; çiğ olarak tavuk koyduğunuz tabağı daha sonra iyice yıkayın, tavuğu yıkayıp iyice pişirin. Hayvansal gıdaları basınçlı ısıda pişirin. Izgara yaparsanız iç kısmının iyice piştiğinden emin olun.
- İyi yıkanmamış sebze ve meyveler de kontamine olup Salmonella riski taşır. Bu nedenle tüketeceğiniz sebze ve meyveleri karbonatlı suda bekleterek ve bol suyla yıkayarak tüketin.
- Satılan kırık yumurtaları almayın ve aldığınız yumurtaları mutlaka yıkayarak kullanın. Yumurtaları buzdolabında saklayın.
- Çapraz bulaşma riski, pişmiş ve pişmemiş gıdalar arasında yaygındır. Bu nedenle pişmemiş et ürünlerini pişmiş ve yemeye hazır olan yiyeceklerden uzak tutun. Pişmemiş yiyecekleri elledikten sonra kesme tahtaları, bıçakları, kapları ve tezgahı dahil temizlik ürünleriyle yıkayın.
- Salmonella salgını daha çok Asya, Pasifik Adaları, Afrika, Orta Doğu, Orta ve Güney Amerika’da yaygın olarak görülür. Bu bölgelere seyahat ediyorsanız da tükettiğiniz ürünlere dikkat edin. Salata, taze meyve salataları, çiğ ve soğuk deniz ürünleri ve soğuk et gibi yiyecekler kontamine yiyeceklerdir ve Salmonella riski taşır.
- Yine bu bölgelerde içtiğiniz ve diş fırçaladığınız suya dikkat edin. Bu bölgelerde diş fırçalama için bile hazır su tercih edin. Su ve içeceklerinize buz, kesilmiş ve yıkanmış meyveler ilave etmeyin.
- Akvaryum, teraryum ve kafes gibi evcil hayvanların yaşam alanlarını dışarıda temizleyin. Varsa oyuncaklarını ve mama kaplarını yıkamak için mutfak lavabonuzu kullanmayın.
