İnme nedir?
Beyinin dokusunun ve hücrelerinin beslenmesi, oksijenlenmesi beyin damarları yolu ile taşınan kan akımı ile sağlanır. Beyin kan akımı ile beynin işlevi için gerekli enerjiyi üretmesini sağlayan glukoz ve oksijen sağlanmış olur. Bu damarlarda tıkanma, yırtılma sonucunda oluşan nöronal hasara serebrovasküler hastalık denilir. Halk arasında inme olarak bilinir. Tıkanma ve kanama sonucu oluşan nörolojik bulguları beyinin etkilenen alanları belirler (örneğin; görme merkezinde ise görme kaybı, konuşma merkezinde ise konuşma bozukluğu, motor merkezde ise güç kaybı gibi).
Serebrovasküler hastalık türleri
Serebrovasküler hastalıklar iskemik ve hemorajik olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
1. İskemik serebrovasküler hastalık: Beyni besleyen damarlarda tıkanma sonucunda oluşan nöronal hasardır. En yaygın inme tipidir. İskemik inmelerin en sık görülen nedeni aterosklerozdur. Kan hücreleri, yağ, kolesterol, kalsiyum ve diğer maddelerden oluşmuş plaklar, atardamarlar içinde birikerek daralmaya neden olurlar. Burada oluşan ani bir kan pıhtılaşması iskemik inmeye neden olabilir.
2. Hemorajik serebrovasküler hastalık: Beyni besleyen damarlarda yırtılma sonucunda oluşan nöronal hasardır. İskemik inmeye oranla daha nadir görülür ancak ölümcül olma olasılığı daha yüksektir. Beyinde, zayıflamış bir kan damarı yırtıldığında ortaya çıkar. Bu yırtılmaların sorumlusu genellikle ani tansiyon yükselmeleridir. Diğer sık görülen nedenler arasında anevrizmalar ve arteriovenöz malformasyonlar (beyin damar yumağı) bulunur.
Serebrovasküler hastalık türleri
Serebrovasküler hastalıklar iskemik ve hemorajik olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
1. İskemik serebrovasküler hastalık: Beyni besleyen damarlarda tıkanma sonucunda oluşan nöronal hasardır. En yaygın inme tipidir. İskemik inmelerin en sık görülen nedeni aterosklerozdur. Kan hücreleri, yağ, kolesterol, kalsiyum ve diğer maddelerden oluşmuş plaklar, atardamarlar içinde birikerek daralmaya neden olurlar. Burada oluşan ani bir kan pıhtılaşması iskemik inmeye neden olabilir.
2. Hemorajik serebrovasküler hastalık: Beyni besleyen damarlarda yırtılma sonucunda oluşan nöronal hasardır. İskemik inmeye oranla daha nadir görülür ancak ölümcül olma olasılığı daha yüksektir. Beyinde, zayıflamış bir kan damarı yırtıldığında ortaya çıkar. Bu yırtılmaların sorumlusu genellikle ani tansiyon yükselmeleridir. Diğer sık görülen nedenler arasında anevrizmalar ve arteriovenöz malformasyonlar (beyin damar yumağı) bulunur.
Yaygın ölüm ve sakatlık nedeni
Serebrovasküler hastalıklar ölüm nedeni olarak dünyada 3’üncü sırayı alırken, sakatlık oluşturma yönünden 1’nci sıradadır. Serebrovasküler hastalık riski yaşla beraber artar. Yüzde 75’ini 65 yaş üstü hastalar oluşturur. İskemik serebrovasküler hastalıklar tüm inmelerin yüzde 60-80’sini, hemorajik serebrovasüler hastalık yüzde 10-15’ini, subaraknoid kanamalar ise yüzde 3-10’nu oluşturur.
Serebrovasküler hastalıkların nedenleri
- Hipertansiyon: Tüm inme tipleri için birincil risk faktörüdür. Beyin damar yapısını bozarak hem hemorojik hemde iskemik inmeye sebep olur.
- Diyabet: Büyük damar yapısını bozarak sıklıkla iskemik inmeye sebep olur.
- Kalp hastalıkları: Kalp ritim bozuklukları, romatizmal kalp hastalıkları, geçirilmiş kalp krizi, kalp damar hastalıları iskemik inme açısından ciddi risk faktörlerini oluşturur.
- Hiperlipidemi: Kan yağlarının yüksekliği (kolesterol ve trigliseridler) inme için risk faktörüdür. Özellikle de artmış LDL (kötü kolesterol) kolesterol düzeyi ateroskleroza sebep olur. Bunun sonucunda beyin damar yapısı hasar görür, iskemik ve hemorajik inmelere sebep olur.
- Sigara: Kan pıhtılaşma faktörlerini arttırarak inme için risk oluşturur.
- Alkol kullanımı: Kan basıncını, kanda trigliserid düzeyini arttırır. Kalp ritim bozukluğunu tetikleyerek hem hororajik hem de iskemik inme için risk oluşturur.
- Obezite: Vücut kitle indeksi 30kg/m2’nin üstünde olan hastalarda diyabet, LDL artışı, hipertansiyon, kalp damar hastalıklarına yatkınlık artar ve buda inmeye sebep olur.
- Fiziksel inaktivite: Düzenli fiziksel aktivite bilinen inme risk faktörlerini azaltır (hipertansiyon, obezite, hiper lipidemi gibi.)
- Beslenme alışkanlıkları: Balıktan, sebze ve zeytinyağından zengin Akdeniz diyeti inme riskini azaltmaya yardımcıdır.
- Hiperkoagülabilite: Kanda pıhtılaşmaya yol açan hastalık grubudur.
- Hormon kullanımı: Doğum kontrol hapları içerdikleri östrojen miktarı ile ilişkili olarak inme açısından risk oluşturur.
- Damar hastalıları: Beyine giden artardamar olan karotis arterlerdeki darlıklar ciddi risk faktörleri arasındadır.
- Uyuşturucular: Amfetamin, kokain ve eroin inme riskini kullanamayanlara göre 7 kat arttırır.
Serebrovasküler hastalık belirtileri
Beynin etkilenen bölgesine göre farklı nörolojik bulgular gelişir. Bunlar şöyle sıralanabilir:
- Konuşma bozuklukları (Peltek konuşma, sarhoşvari konuşma, konuşamama, konuşulanı anlamada güçlük, konuşurken yanlış kelimeler kullanma)
- Görme bozuklukları (Yarım görme, çift görme, bulanık görme)
- Tam veya kısmi felç
- Duyusal hasarlar (Vücudun bir yarısında duyu kaybı)
- Baş ağrısı
- Hafıza problemleri
- Baş dönmesi ve denge kayıpları
İnme nasıl anlaşılır?
İnme geçiren hastadan detaylı hikaye alınmalıdır. Kullandığı ilaçlar (özellikle kan sulandırıcılar), inme için risk faktörleri buldurup bulundurmadığı iyi sorgulanmalıdır. Nörolojik muayene, laboratuvar testleri istenir. İnmede altta yatan etyolojiyi aydınlatmak için; beyin BT, beyin MR, beyin MR anjio, karotis MR anjio (BT anjio da olabilir), gerekli görülen hastalarda DSA (beyin damarlarının anjiosu), EKG, EKO, kreatinin değeri yüksek hastalarda doppler USG görüntülemeleri yapılır. Ne kadar erken tanınıp ne kadar kısa sürede tedavi edilirse meydana gelecek hasar ve fonksiyon kaybı da o kadar az olacaktır.
Serebrovasküler hastalık tedavisi
1. İskemik inmede acil tedavi yöntemleri: Nörolojik bulguların başlamasından itibaren, ilk 4.5 saatte hastaneye başvurulduğu durumda, pıhtılaşmanın neden olduğu tıkayıcı inmeler için pıhtı eritici ilaçlarla inmenin tamamen iyileşebilme şansı vardır. Bu tedavinin uygulanabilmesi için inme hastalarının hızlı şekilde tedavinin yapılabildiği uygun hastanelere ulaştırılması gerekir. İlk 4.5 saatte toplardamardan pıhtı eritici ilaçlarla, felçten sonraki ilk 6 saatte ise atardamardan tıpkı kalp anjiosunda olduğu gibi anjiografi yapılarak tıkalı damar açılarak inme tedavi edilebilir. Bu nedenle, inme bulgularından şüphelenildiğinde hemen bir ambulans çağrılmalı, eve doktor getirmek gibi zaman kaybedilmesine neden olacak girişimlerde bulunulmamalıdır. Ancak tıkayıcı felçler için ilk 6 saatte uygulanan bu tedavilerin kanama komplikasyonu gibi riski de vardır.
Tedavide çeşitli kan sulandırıcı ilaçlar kullanılır. Temel yaklaşım nedene yönelik tedavidir. Hastada ‘atriyal fibrilasyon’ gibi bir ritim bozukluğu veya geçirilmiş kalp kapak ameliyatı varsa antikoagülan tedavi kullanılır. Eğer inmeden, şah damarında ileri darlığa yol açan bir plak sorumlu tutuluyorsa, bu damarın cerrahi yolla veya stent ile açılması önerilir. Sonuç olarak tedavi ve yaklaşım hastadan hastaya değişir.
2. Hemorajik inmelerde tedavi: Hipertansiyona bağlı kanamalarda tansiyon kontrolü çok önemlidir. Kanamanın hacminin, yeri kanamanın cerrahi müdahale gerektirip gerektirmediği konusunda bilgi verir. Anevrizma, arteriovenöz malfarmasyona bağlı kanamalarda ise cerrahi müdahale tek seçenektir.
İnme tamamen tedavi edilebilir mi?
Bazı hastalarda bulgular günler haftalar içinde düzelirken, hasar ağırsa bu durum, aylar sürebilir. Rehabilitasyonda en önemli dönem ilk 6 aylık süreçtir, hasta bu dönemde iyileşme potansiyelinin yaklaşık yüzde 50’sine ulaşır. İnme geçiren hastada bir yılda hızlı bir düzelme olup felçte kısmen veya tamamen iyileşme görülebilir. Bir yıldan daha uzun süren bulgularda düzelme çok daha yavaş olur.
İskemik inmelerde erken hastaya başvuru, özellikle ilk 4,5-6 saatlik dönemde beyin hücreleri ölmeden yapılan damar içi pıhtı eritici ilaçlar veya pıhtının mekanik olarak çıkartılması ile hastanın nörolojik bulguları tamamen geriye döndürülebilir.
İnmeden korunmak için…
Tekrarlayan inmelerden korunmak için; yaşam tarzında değişiklik yapmak (sigarayı bırakmak, kilo vermek, tuz ve yağ kısıtlamak, egzersiz yapmak), hipertansiyon, diyabet, hiperkolesterolemi gibi risk faktörlerini doktor kontrolünde tedavi etmek ve düzenli takiplerini yaptırmak, doktor önerisiyle ve ömür boyu düzenli bir şekilde, pıhtılaşmayı önleyici ilaçları kullanmak. Tedavide verilen kan sulandırıcı ilacın güvenli kullanımı için gerekli laboratuvar tetkiklerini, doktorun önerdiği sıklıkta yapmak gerekir.
İnmeden sonra yapılması gerekenler
- Hastanın inme geçirdiği ilk günlerden itibaren fizik tedavi programına alınması önerilir. Felçli kol veya bacakta durumuna göre pasif ve aktif fizik hareketler uygulanır, aksi halde bu uzuvlarda, hareketsizliğe bağlı olarak, eklem yerlerinde donmalar oluşur ve bu da hastada şiddetli ağrılara neden olur. Ayrıca kullanmamaya bağlı olarak kaslarda zayıflamalar görülür. Bu nedenle hastanede yatarken başlayan fizik tedavi programı hasta eve çıktıktan sonra da düzenli olarak sürdürülmelidir.
- Hastanın iyileşeceğine inanması ve bu tedaviye aktif katılımı, moral desteği hastalığın seyrini olumlu yönde etkileyecektir. İnme geçiren hastaların, hastaneden çıktıktan sonra düzenli bir şekilde izlenmesi gerekir.
- Düzenli takip, risk faktörlerinin ve hastalık nedeniyle ortaya çıkabilecek komplikasyonların takibi ve gerektiğinde ilaçların yeniden düzenlenmesi için gereklidir.
- Serebrovasküler hastalık geçiren hastaların izleminde nöroloji, dahiliye, kardiyoloji ve fizik tedavi doktorları arasında koordineli bir çalışma yürütülmesi önemlidir.
