Deliryum Nedir?
Deliryum, zihinsel yeteneklerde görülen ciddi bir rahatsızlıktır. Bilinçte bulanıklık, kendini bir şeylere odaklamada sorun yaşama, garip hayaller görme, etraftaki eşyaların şekil, yer değiştirdiğini görme ya da anlamsız öfkelenme, çevre bilincinin azalması ve kafa karışıklığı ile kendini gösteren geçici bir durumdur. Deliryum, birkaç saat ya da birkaç gün içerisinde ortaya çıkabilir.Deliryum, metabolik dengede meydana gelen değişiklikler, ilaç, enfeksiyon, ameliyat, alkol veya ilaç zehirlenmesi gibi faktörlerle takip edilebilir. Deliryum ve demans belirtileri benzer olabileceğinden, aile üyelerinin doktora söylediği belirtiler, davranışlar, teşhis anlamında büyük önem kazanacaktır.
Tıbbi durumun düzelmesiyle beraber psikiyatrik belirtiler de ortadan kalkacaktır.
Deliryum Nedenleri Nelerdir?
Deliryum, beyindeki sinyallerin karışması durumunda ortaya çıkar. Bozukluğun sebebi, beyni savunmasız hale getiren ve beyin aktivitesindeki bir sorunu tetikleyen faktörlerin kombinasyonundan kaynaklanmaktadır. Deliryuma sebebiyet veren tek bir neden ya da birden fazla neden mevcut olabilir. Bazen hiçbir neden tespit edilemez. Bunlar:- Belirli ilaçlar ya da ilaç toksitesi
- Alkol ya da uyuşturucu zehirlenmesi
- İnme, kalp krizi, kötüleşen akciğer ve karaciğer hastalığı ve düşme sonucu yaralanma gibi tıbbi bir durum kaynaklı
- Düşük sodyum, düşük kalsiyum gibi metabolik dengesizlikler
- Şiddetli, kronik veya ölümcül hastalık
- Özellikle çocuklarda rastlanılan ateş ve akut enfeksiyon
- Yaşlılarda görülen idrar yolu enfeksiyonu, zatürre ya da grip
- Karbonmonoksit, siyanür gibi toksinlere maruz kalma
- Yetersiz beslenme ve dehidrasyon
- Uyku yoksunluğu veya şiddetli duygusal sıkıntı
- Ağrı
- Anestezi içeren cerrahi veya diğer tıbbi prosedürler
- İlaç veya ilaç kombinasyonları
- Demans, felç ya da parkinson hastalığı gibi beyin bozuklukları
- Görme veya işitme bozukluğu
- Birden fazla tıbbi sorunun varlığı yer alır.
- Sağlıkta görülen genel düşüş
- Tam iyileşememe
- Bakım ihtiyacı
- Artan ölüm riski
Deliryum Belirtileri Nelerdir?
Deliryum belirtileri ve semptomları genellikle birkaç saat ya da birkaç gün içerisinde başlar. Genellikle gün boyunca dalgalanmalar görülür ve belirtilere rastlanılmadığı dönemler de olabilir. Belirtiler gece vakti daha kötü olma eğilimindedir ve işler, çevre daha az tanıdık gelir. Deliryum hastalığının belirtileri arasında;Çevre Bilincinde Gözlemlenen Azalma- Bir konuya odaklanamama ve konular arasında geçiş yapamama
- Sorulara ya da sohbete cevap vermek yerine bir fikre saplanıp kalmak
- Önemsiz şeylerle dikkatin kolaylıkla dağılması
- Çevreye çok az ya da hiç tepki göstermeme
- Hafızada zayıflama meydana gelmesi
- Yönelim bozukluğu
- Kelimeleri hatırlama ve söylemede zorluk
- Saçma konuşmalar
- Okuma, yazma zorluğu
- Davranışta Meydana Gelen Değişiklikler
- Var olmayan şeyleri görmek (halüsinasyonlar)
- Huzursuzluk, ajitasyon ve kavgacı davranış
- İnlemek ya da başka sesler çıkarmak
- Sessiz ve içine kapanık ruh haline bürünmek
- Yavaşlamış hareketler ve uyuşukluk hali
- Rahatsız edici uyku alışkanlıkları
- Geceleri uyanık olma, gündüzleri uyuma hali (gece-gündüz döngüsünün tam tersi şekilde olması)
- Kaygı, korku ya da paranoya
- Depresyon hali
- Sinirlilik ve öfke atakları
- Sevinç, coşku
- İlgisizlik
- Hızlı ve öngörülemeyen ruh hali değişiklikleri
- Kişilik değişiklikleri
En kolay teşhis edilen türdür. Huzursuzluk, ajitasyon, hızlı ruh hali değişiklikleri, halüsinasyonlar ve özenle işbirliği yapmayı reddetme dahildir.
Hipoaktif DeliryumHareketsizlik ya da azalmış motor aktivite, halsizlik, anormal uyuşukluk halidir.
Karışık DeliryumHem hipoaktif hem de hiperaktif belirtileri içerebilir. Kişi hızlı bir şekilde hiperaktif durumdan hipoaktif duruma geçebilir.
Deliryum ve DemansDemans ve deliryumu ayırt etmek zor olabilir ve kişi her ikisine de sahip olabilir. Aslına bakılırsa deliryum, demans hastalarında sıklıkla görülür. Demans, kademeli işlev bozukluğu ve beyin hücrelerinin kaybı nedeniyle hafıza ve diğer düşünme becerilerinin kademeli olarak azalmasıdır. Demansın en yaygın nedeni Alzeimer hastalığıdır.Deliryum ile Bunama Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?BaşlangıçDeliryumun başlangıcı kısa bir süre içinde ortaya çıkarken, bunama zamanla kötüleşen ve yavaş yavaş ilerleyen küçük belirtiler ile kendini gösterir.
DikkatOdaklanma ya da dikkati sürdürme yeteneği deliryum ile önemli ölçüde bozulur.
DalgalanmaDeliryum belirtilerinde gün içinde dalgalanmalar görülür. Fakat demans hastalarında günün daha iyi ve daha kötü zamanlarını geçirdikleri esnada, hafıza ve düşünme becerileri sabit bir seviyede seyreder.Deliryum Tanısı
Deliryum hastalığının ruhsal durum değerlendirmesi, bir hekim tarafından kişinin farkındalığı, dikkati ve düşünme yetilerini değerlendirerek başlar. Bunu da sohbet yoluyla ya da zihinsel durumu, kafa karışıklığını, algıyı, hafızayı değerlendiren testler ve taramalar aracılığıyla gerçekleştirir. Aile üyelerinden ya da bakıcıdan gelen ek bilgiler de ruhsal durum değerlendirmesine yardımcı olabilir.Fiziksel ve nörolojik muayeneler: Doktor, sağlık sorunlarını ya da altta yatan hastalık belirtilerini kontrol ederek fiziksel muayene yapar. Nörolojik muayene de, görme, denge, koordinasyon ve refleksleri kontrol etme olarak sayılabilir.
Diğer testler: Doktor idrar, kan, diğer teşhis testlerini isteyebilir. Beyin görüntüleme testleri de gerektiğinde kullanılabilir.Deliryum Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Deliryum tedavisinin ilk amacı, altta yatan nedenleri veya tetikleyicileri ele almaktır. Bunu da belirli bir ilacın kullanımını durdurarak, metabolik dengesizlikler ele alınarak ya da bir enfeksiyon tedavi edilerek yapılabilir.Tedavinin sonraki aşaması, vücudu iyileştirmek ve beyni sakinleştirmek için en iyi ortamı yaratmaya odaklanır. Yaygın ve tehlikeli bir vaka olmasına rağmen, deliryumun kendisi için etkin bir tedavisi yoktur. Çoğu durumda yapılabilecek en etkin şey hastayı güvende tutmaktır.
Destekleyici BakımHava yolunun korunması, sıvı ve beslenme sağlamak, harekete yardımcı olmak, ağrıyı tedavi etmek, inkontinansı ele almak, fiziksel kısıtlamaların ve mesane tüplerinin kullanımından kaçınmak, mümkün olduğunca çevrede meydana gelebilecek değişikliklerden kaçınmak sayılabilir.
Deliryuma neden olan ağrıyı kontrol etmek için bazı ilaçlara gereksinim duyulabilir. Diğer ilaç türleri, şiddetli ajitasyon, kafa karışıklığı, korku, halüsinasyon gibi ağır bulguları hafifiletmek amacıyla ihtiyaç duyulabilir.Deliryumla Başa Çıkma ve DestekDeliryum riski olan biri ya da iyileşme riski olan birinin yakını ya da bakıcısıysanız, kişinin sağlığını iyileştirmeye, nüksetmesini önlemeye yönelik ya da sorumlulukları yönetmeye yardımcı adımlar atabilirsiniz.
İyi Uykuyu Teşvik Etmek İçin- Sakin ve sessiz bir ortam sağlayın
- İç aydınlatmayı günün saatine uygun tutun
- Geceleri kesintisiz uyku süreleri için plan yapın
- Kişinin gündüz planlamasını korumasına destek olun
- Gün boyunca kişisel bakım ve aktiviteyi teşvik edin
- Öğle yemeği ya da yatma saatindeki herhangi bir değişiklikte basitçe iletişim kurun
- Tanıdık ve favori nesneleri, resimleri etrafta saklayın ancak dağınıklıktan kaçının
- Kişiye sakince yaklaşın
- Kendinizi ve diğer kişileri düzenli olarak tanıtın
- Tartışmalardan kaçınmaya özen gösterin
- Gerekli durumlarda güven verici dokunuş gibi rahatlık önlemleri kullanın
- Gürültü seviyeleri ve diğer dikkat dağıtıcı unsurları en aza indirgeyin
- Kişiye düzenli bir programda uygun ilacı vermek
- Bol sıvı ve sağlıklı beslenme sağlamak
- Düzenli fiziksel aktiviteyi teşvik etmek
- Enfeksiyonlar veya metabolik dengesizlikler gibi olası sorunlar için hızlı tedavi almak.