Eritrosit (RBC) Nedir?
Eritrosit, kanın ana bileşenlerinden biridir. Alyuvar veya kırmızı kan hücresi olarak da adlandırılan bileşen, kanda en yüksek oranda bulunan hücre grubu konumundadır. Tüm kan hücrelerinin yaklaşık %99’lık kısmını, tıbbi literatürde RBC (Red Blood Cell – Kırmızı Kan Hücresi) kısaltmasının kullanıldığı bu bileşen oluşturur. Maddeye adını veren kırmızı rengin kaynağı, içeriğindeki demirdir.
Eritrositler, dokular ile akciğer arasındaki oksijen-karbondioksit döngüsünü sağlamakla görevlidir. Nefes alma esnasında vücuda giren oksijen, bileşen sayesinde ilk olarak akciğerlere yönelerek bağlanır. Ardından doku ve organlara iletimi gerçekleştirilir. Oksijeni bağlama ve iletme aşamalarında, eritrositin yaklaşık %90’lık kısmı olan hemoglobin görev üstlenir.
Eritrositlerin üretiminde ilk olarak böbreklerden salgılanan eritropoietin hormonu kemik iliğini uyarır. Uyarılan kemik iliğinde, her saniye 1, 5 milyon adet kırmızı kan hücresi üretilir. Başlangıçta çekirdeğe sahip kan hücresi, 1 haftalık olgunlaşma sürecinin ardından dolaşımda daha aktif rol oynamaya başlar.
Çekirdeği kaybolan RBC, ortalama 120 gün dolaşımda kalır ve bu sürenin ardından dalakta parçalanır. Bu süreçte ortaya çıkan demir, alyuvar üretiminde kullanılır. Parçalanan bileşenin diğer kısımları ise safra kesesine gider.
Eritrosit Testi Nedir, Hemogram Nasıl Yapılır?
Bazı durumlarda, kişinin kanındaki eritrositlerin sayısının, boyutunun ve şeklinin belirlenmesi gerekebilir. Bu kapsamda kan hücrelerinin sayısını ve özelliklerini ölçümlemeyi mümkün kılan hemogramın bir parçası olarak eritrosit testi yapılır. Hemogram testi; kişinin kolundan, parmak ucundan veya elinin üstünden alınan kan örneği aracılığıyla gerçekleştirilir.
Kişiden alınan kan örneği, laboratuvarda özel bir cihaz yardımıyla analiz edilir. Analizin yorumlanması aşamasında özellikle şu ölçümlere odaklanılır:
- Eritrosit Sayımı (ERC / RBC):
Kanın bir mikrolitre küplük bölümünde kaç milyon kırmızı kan hücresi olduğu, bu ölçüm sayesinde belirlenebilir.
- Ortalama Eritrosit Hacmi (MCV):
Ölçüm, bir eritrositin ortalama hacminin belirlenmesine olanak tanır. Ölçümün sonucu, raporda fl/mm³ veya µm³ cinsinden belirtilir.
- Ortalama Eritrosit Hemoglobin Miktarı (MCH):
Bir eritrositin içerdiği hemoglobin miktarının pikogram cinsinden ölçümüdür.
- Ortalama Eritrosit Hemoglobin Konsantrasyonu (MCHC):
Bazı hastalıkların tanı sürecinde, bir eritrositin ortalama hacmi üzerinden ortalama hemoglobin miktarı bilgisine ihtiyaç duyulabilir. Böyle bir durumda, desilitre başına gram cinsinden yapılan ölçüme bakılır.
- Eritrosit Dağılım Genişliği (RDW):
Kırmızı kan hücrelerinin boyutları arasındaki farklılığını gösterir. Eritrositlerin heterojenliği konusunda bu ölçüm aracılığıyla fikir sahibi olunabilir.
Eritrosit Referans Aralığı Kaçtır, İdealde Ne Kadar Olmalıdır?
RBC kaç olmalı sorusunun yanıtı; cinsiyete, yaşa, coğrafi konuma göre değişkenlik gösterir. Bunun en önemli nedeni, kişiler arasındaki kemik ve kas kütlesi, hormon dengesi farklılıklarıdır. Kadınlarda adet döngüsü, hamilelik gibi faktörler nedeniyle eritrosit değerlerinde değişimler gözlemlenebilir. Yüksek rakımda yaşayan kişiler, deniz seviyesindekilere göre daha yüksek RBC seviyelerine sahip olabilir. Zira vücutları daha fazla oksijen taşıyabilecek şekilde gelişir.
Sağlıklı yetişkin erkek için tam kan sayımı sonucunda 1 mm³ başına 4, 3 ila 5, 9 milyon aralığındaki eritrosit sayısı ideal sonuç olarak kabul edilir. Kadınlar için referans aralığı ise aynı birim ölçeğinde 3, 5-5, 5 milyon arasıdır. Yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da farklı yaş aralıklarına göre kırmızı kan hücresi sayıları değişkendir. Yenidoğanlarda birim miktar başına 4, 8-7, 2 milyon RBC ideal aralıktır. Ergenliğe kadar dönemde referans aralığı 4, 6-4, 8 milyondur.
İdrarda RBC
Normalde idrarda gözle görülemeyecek miktarda (0-3 milyon arası) kırmızı kan hücresi bulunabilir. Ancak idrardaki RBC miktarı, çeşitli sağlık sorunlarından dolayı kabul edilebilir sınırın üzerine, örneğin 4-5 milyon seviyesine çıkabilir. Bu durumun ortaya çıkmasına yol açabilecek belli başlı durumlar şöyle sıralanabilir:
- Böbreklerden mesaneye kadarki idrar yolu boyunca gelişebilen üriner sistem enfeksiyonları, kişileri “İdrarda 4-5 eritrosit normal mi?” gibi sorulara cevap bulmaya yöneltebilir.
- Üriner sistemde meydana gelen travma ve yaralanmalar da benzer sonuca neden olabilir.
- Böbrek taşlarının idrar yollarını tıkaması veya tahriş etmesi sonucunda idrarda RBC görülme olasılığı artabilir.
- Böbreklerin normal çalışmasını engelleyen hastalıklar, idrarda eritrosit seviyelerinin yükselmesine yol açabilir.
- Erkeklerde prostatın büyümesi ve kanser gibi durumlar idrardaki RBC miktarını yükseltebilir.
- İdrarda yüksek miktarda kırmızı kan hücresi varlığının kaynağı olabilecek durumlar arasında orak hücreli anemi gibi genetik hastalıklar da yer alır.
Yalnızca idrarda eritrosit yüksekliği yorumları ile yukarıda sıralanan durumlara yönelik teşhis konulması sağlıklı değildir. Doğru tanı için doktor tarafından farklı test ve inceleme süreçlerinin gerçekleştirilmesi gerekir.
Gaitada RBC
Gaitada eritrosit varlığı, yüksek seviyelerde çeşitli durumların habercisi olabilir. Çünkü normal şartlar altında kırmızı kan hücrelerinin gaita içeriğinde bulunmaması gerekir. Gaitadaki RBC, genel olarak şu durumlara işaret edebilir:
- Gaitada RBC, gastrointestinal sistemde kanama ihtimalini ortaya koyabilir. Söz konusu kanama; mide, bağırsaklar, rektum, anüs başta olmak üzere birçok farklı yerde gelişebilir.
- Mide veya bağırsaklarda ülser oluşumu, gaitada kırmızı kan hücresi görülmesine sebep olabilir.
- Bağırsaklarda veya rektumda oluşan polipler, dışkıda kan görülmesinin başlıca nedenleri arasındadır.
- Dışkıda eritrosit, anüs bölgesindeki damarlarda şişmeye ve iltihaplanmaya neden olan hemoroitten (basur) kaynaklanabilir.
- Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi durumlar, bağırsak duvarında iltihaplanmaya yol açabilir. Bunun sonucunda gaitada eritrosite rastlanma olasılığı kayda değer oranda yükselebilir.
Gaitada kan görülmesi halinde vakit kaybedilmeden doktor görüşüne başvurulmalıdır. Böylece kişinin şikayetleri doğrultusunda uygulanacak tanı ve tedavi yöntemleri ile sağlık sorunları çok daha ciddi seviyelere ulaşmadan kontrol altına alınabilir.
Kanda RBC
Kanda RBC nedir sorusuna, kana kırmızı rengini veren eritrositlerin konsantrasyonu şeklinde basitçe cevap verilebilir. Bir kişinin kanındaki eritrosit seviyeleri, tam kan sayımı (hemogram) yöntemiyle ölçülür. Kan örneğinin analiziyle elde edilen sonuçlar, kişinin sağlık durumu ve olası riskleri hakkında önemli bilgiler sağlar.
Normal şartlar altında yetişkinlerde ve çocuklarda RBC seviyeleri belirli referans aralıklar içerisinde olmalıdır. Ancak çeşitli nedenlerden dolayı kişinin kanındaki eritrosit değerleri referans aralığın üstünde veya altında ölçümlenebilir. Tanı sürecini yöneten doktor, hemogram sonuçlarının yardımıyla kendisine danışan kişi için en uygun tedavi programını oluşturur.
Eritrosit Pozitif veya Negatif Nedir?
Gaita ve idrar testleri, bazı işlerde çalışan kişilerin herhangi bir sağlık sorunu olup olmadığını anlamak için yapılır. Testler aynı zamanda belirli hastalık belirtileri taşıyan kişilere yönelik tanı süreçleri kapsamında gerçekleştirilir. Gaita testi, temel olarak sindirim sistemi genelinde enfeksiyon ve bakteri kontrolünü mümkün kılar. İdrar testi ise örnek yardımıyla böbreklerden bağışıklık sistemine kadar çeşitli vücut fonksiyonları ve organları hakkında bilgi sağlar.
Gerek gaita gerekse idrar testi kapsamında yapılan gözlem esnasında kişiden alınan örneklerde eritrosit olup olmadığına bakılır. Yapılan analizler kapsamında örnekte RBC varlığı gözlemlendiği takdirde bu durum sonuç raporuna “Eritrosit Pozitif” şeklinde yansıtılır. Aksi halde ise raporda “Eritrosit Negatif” ibaresine yer verilir.
Eritrosit Yüksekliği
Kanda normalden fazla RBC bulunması, eritrosit yüksekliği olarak tanımlanır. Tıp literatüründeki karşılığı “Polisitemi” olan bu durum, farklı nedenlere bağlı olarak gelişebilir.
Eritrosit Yüksekliği Belirtileri
Eritrosit yüksekliği ihtimalini ortaya koyan belli başlı belirtiler şunlardır:
- Eklem ve göğüs ağrıları
- Gözlerde kızarıklık ve görmede bulanıklık
- Tansiyon yüksekliği
- Avuç içlerinde hassasiyet
- Baş ağrısı ve dönmesi
- Uyku bozukluğu
- Kulak çınlaması
- Karında ve kaslarda ağrı
- Kaşıntı hali
- Cilt ve tırnaklarda soluk görünüm
Eritrosit Yüksekliği Nedenleri
RBC yüksekliği neden olur sorusuna verilebilecek cevaplar şu şekilde sıralanabilir:
- Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), obstrüktif uyku apnesi vb. kronik tipteki solunum hastalıkları, vücudun oksijen ihtiyacının artmasına neden olur. Bunun sonucunda polisitemi ortaya çıkabilir.
- Yüksek rakımda yaşayan kişilerde, vücudun oksijen taşıma kapasitesindeki artışla doğru orantılı olarak eritrosit seviyesi referans aralığın üzerine çıkabilir.
- Akciğerin normal oksijen alışverişini engelleyen hastalıklar, eritrosit seviyesinde artış meydana getirebilir.
- Kalp hastalıkları, vücuda yeterli oksijen pompalanmasını engelleyerek benzer duruma yol açabilir.
- Bazı kişilerde nadiren de olsa genetik faktörlere bağlı olarak kalıtsal polisitemiye dair semptomlar gözlemlenebilir.
Eritrosit Yüksek Olursa Ne Olur?
Eritrosit yüksekliği, aşağıda yer alan durumların meydana gelme riskini artırabilir.
- Polisitemi, kan pıhtılaşması ve tromboz risklerini beraberinde getirebilir. Tromboz, damarlarda pıhtı oluşumu ile karakterizedir ve kalp krizi, inme gibi sağlık sorunlarının gelişimine yol açabilir.
- Yüksek eritrosit seviyesi, kalp ve damar sağlığını olumsuz etkileyebilir. Çünkü kırmızı kan hücresi miktarındaki yükseklik nedeniyle kalp daha fazla çalışırken arterlerde stres oluşabilir.
- Eritrosit yüksekliği nelere yol açar sorusunun cevaplarından bir diğeri kanın vizkozitesinin, yani yoğunluğunun artmasıdır. Yoğunlaşan kan, damarlarda daha yavaş akar. Böyle bir durumda beyin ve organlar ideal miktarda oksijen alamaz.
- Kanın normalden daha kalın olması, hipertansiyon riskini yükseltebilir.
- Polisitemi ayrıca kanın pıhtılaşma yeteneğini etkiler. Derin morluklar (hematomlar) ve kanamalar, eskiye nazaran daha uzun sürer.
Eritrosit Nasıl Düşürülür?
Yükselen eritrosit seviyesini referans aralığa düşürmek amacıyla farklı yöntemler uygulanır. Örneğin, dolaşımı iyileştirmek ve tromboz riskini azaltmak amacıyla kişiden belirli aralıklarla kan alınabilir. Flebotomi adı verilen bu işlem dışında ilaç tedavisi de yaygın kullanılan yöntemler arasındadır. Kan alma ve ilaç kullanımının yanı sıra eritrosit yüksekliğine son vermek amacıyla tedaviler bazı pratik uygulamalarla desteklenebilir.
Kırmızı kan hücrelerinin yoğunluğunu azaltmak için kişiye bol miktarda su içmesi tavsiye edilebilir. Hidrasyona benzer şekilde beslenme alışkanlıklarında yapılacak değişiklikler, kırmızı kan hücresi üretimini normal seviyeye çekilmesine katkı sağlayabilir. Tedaviden hızlı yanıt alınmasını destekleyen diğer uygulamalar ise alkol ve sigara tüketiminin azaltılması ile düzenli egzersizdir.
Eritrosit Düşüklüğü
Eritrosit düşüklüğü kanda normalden düşük RBC bulunması durumudur. Kırmızı kan hücrelerinin referans değerlerin altında olması sonucunda dokular yeterli miktarda oksijen alamaz.
Eritrosit Düşüklüğü Belirtileri
RBC düşüklüğü ile karakterize belirtiler aşağıdaki gibidir:
- Halsizlik
- Kolay yorulma
- Enerji kaybı
- Huzursuzluk ve sinirlilik
- Nefes darlığı
- Baş ağrısı ve dönmesi
- Şiddetli göğüs ağrısı
- Ciltte solukluk
- Bacaklarda kramp
- Uyku problemi
- Düzensiz kalp atışı ve çarpıntı
Eritrosit Düşüklüğü Nedenleri
Eritrosit düşüklüğünün başlıca nedenlerini şu şekilde sıralayabilmek mümkündür:
- Kandaki RBC değerlerinin düşmesine neden olan başlıca etken, anemi çeşitleridir. Demir eksikliği, aplezisi, pansitopeni gibi durumlarda kırmızı kan hücresi sayısı ciddi oranda düşebilir.
- Kanser tedavilerinde sıklıkla kullanılan radyoterapi ve kemoterapi yöntemleri ile akıllı ilaçlar eritrosit düşüklüğü gibi bir yan etki yapabilir.
- Kemik iliği yetmezliği, lösemi (kan kanseri), tiroid bozuklukları, böbrek rahatsızlıkları, epilepsi nöbetleri geçiren kişilerde RBC miktarı referans değerin altına düşebilir.
- Yanık, iç veya dış kanama halinde eritrosit değerleri negatif yönde değişebilir.
- Genetik faktörler nedeniyle kişinin kırmızı kan hücresi sayısı normalden düşük olabilir.
- Eritrosit eksikliğinin gelişiminde etkili faktörler arasında vitamin ve mineral eksikliği de bulunur.
- Kan transfüzyonu ve hemoliz sonucunda RBC değerleri referans değerin altına gerileyebilir.
Eritrosit Düşük Olursa Ne Olur?
Eritrosit seviyelerindeki düşüklüğün olası nedenleri şu şekilde listelenebilir:
- RBC değerlerinde düşmeye bağlı olarak bağışıklık sistemi zayıflayabilir. Özellikle enfeksiyonlara karşı vücudun direnci azalır.
- Ciltte ve mukozalarda soluk görünüm oluşur.
- Dolaşımın etkilenmesinden dolayı el ve ayaklardan başlayarak vücutta soğukluk meydana gelebilir.
- Kalp daha fazla çalıştığından çarpıntı olasılığı artabilir.
- Beyne yeterli oksijen ulaşmadığı için baş dönmesi ve ağrı oluşabilir.
- Kişi herhangi bir iş yapmasa bile kendisini halsiz ve yorgun hissedebilir.
Eritrosit Nasıl Yükseltilir?
Tıpkı yükselme durumunda olduğu gibi eritrosit eksikliğinde de öncelikle sorunun nedenlerinin belirlenmesine odaklanılır. Ek inceleme gerektirebilen tanı sürecinin ardından demir eksikliği tedavisi için kişiye özel doz ayarlaması yapılarak takviye ilaç kullanımı gerekebilir. Eğer anemi durumu ağırsa, ilaçla tedavi kan transfüzyonu ile desteklenebilir.
Bazen kişilerin kanındaki RBC miktarının düşüklüğü yetersiz beslenmeden kaynaklanabilir. Böyle bir durum söz konusu ise demir ve B12 açısından zengin gıdaları merkezine alan bir diyet programına geçiş yapılabilir. Kemik iliğinin kan hücrelerini üretme kapasitesini artırmaya yönelik etkisinden dolayı doktor tavsiyesiyle günlük rutine fiziksel aktiviteler eklenebilir.
Gebelikte RBC
Hamilelik sürecinde kırmızı kan hücrelerinin üretiminde artış olur. Söz konusu artışın meydana gelme nedeni, anne ve bebeğin vücutlarında daha fazla oksijene ihtiyaç duyulmasıdır. Sağlıklı bir gebelik sürecinde RBC seviyelerinde %20 ila %30 aralığında yükselme görülmesi doğaldır. Özellikle gebeliğin 2. ve 3. üç aylık dönemlerinde değerlerdeki yükselme belirgin hale gelir.
Gebelikte RBC Ne Olmalı?
Hamilelikte RBC değerleri, üç aylık dönemler halinde aşağıdaki gibi değişimler gösterebilir.
- İlk üç aylık dönemde, kırmızı kan hücresi miktarı mikrolitre başına 3, 42-4, 55 milyon arasıdır.
- 2. üç aylık dönem dahilinde değerler 2, 81 ila 4, 49 milyon aralığında olabilir.
- Hamileliğin son üç aylık döneminde, kandaki eritrosit mikrolitrede 2, 72-4, 43 milyon seviyelerinde ölçülebilir.
Gebelikte İdrarda RBC Yüksekliği
Hamilelik döneminde idrarda RBC yüksekliği iki şekilde gerçekleşir. Literatürde “Hematüri” adı verilen bu durum, genelde mikroskobik seviyede meydana gelir. Yani idrara karışan kırmızı kan hücrelerinin varlığı yalnızca mikroskopla inceleme yapılarak belirlenebilecek seviyede olur. Ancak bazı kadınlarda, idrarda eritrositler açıkça görülebilecek düzeye çıkabilir. İdrarın pembe renk almasıyla karakterize bu durumun olası nedenlerine dair şu şekilde bir liste oluşturulabilir:
- İdrar yollarında ve böbreklerde enfeksiyon
- Cinsel aktivite esnasında idrar yolları etrafındaki dokunun zarar görmesi
- Yoğun ve şiddetli egzersiz
- Hemofili, polikistik böbrek rahatsızlığı, orak hücre anemisi, viral hepatit, mesane veya böbrek kanseri gibi durumlar
- Kan seyreltici ve antibiyotik başta olmak üzere bazı ilaçların kullanımı