FOR INTERNATIONAL PATIENTS
Lavman Nedir?
Lavman Fransızca kökenli yıkama/yıkanma anlamına gelen “lavement” kelimesinden dilimize geçmiştir. Dışkı tahliyesini kolaylaştırmak amacıyla medikal süspansiyonların rektumdan enjekte edilmesi işlemidir. Bağırsakların boşaltımına, bir nevi yıkanmasına yardımcı olan yöntem olarak ifade edilebilir. Yetişkinlerin yanı sıra lavman bebekler için de kullanılan son derece etkili bir yöntemdir. Lavman zaman zaman çeşitli sindirim sistemi rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılabilir.
Lavman solüsyonları içerikleri bakımından farklılık gösterebilir. Kullanılacağı amaca göre çeşitli bileşenlerle hazırlanabilir. İçeriklerine göre lavmanlar farklı amaçlara hizmet eder.
- Sodyum fosfat içeren lavman türlerinde su ve tuz belli oranda karıştırılarak çözelti hâline getirilir. Halk arasında salin lavman olarak da bilinir. Dışkıyı yumuşatarak boşaltımı kolaylaştırır.
- Yapısında gliserin bulunduran lavman çeşitleri kalın bağırsağa (kolona) sıvı takviyesi sağlar. Kolonun iç yüzeyini uyararak bağırsakları harekete geçirir ve peristaltik hareketi artırır.
- İçeriğinde güçlü bir laksatif (müshil) ilaç grubunun üyesi olan lavman çeşitleri bulunur. Bağırsak hareketini uyararak dışkının atılmasını kolaylaştırır. Kolonoskopi gibi tıbbi prosedürlerden önce kullanılması gerekebilir.
- Mineral yağdan oluşan lavman türleri kalın bağırsak yüzeyinde kayganlaştırıcı olarak çalışır. Dışkının bağırsak boyunca rahat ilerlemesini sağlayarak ıkınma refleksi olmadan dışkılamaya yardımcı olur.
- Bazı lavmanlarda baryum elementi bulunur. Baryum ulaştığı ilgili bölgeyi işaretlemeye ve net görüntü elde etmeye yarayan bir elementtir. Röntgen gibi görüntüleme yöntemlerinden önce kullanılır. Polipler, inflamatuar bağırsak hastalığı (IBS) gibi kolon veya rektumu etkileyen hastalıkların tanı aşamasında baryumdan faydalanılabilir.
Lavman Türleri Nelerdir?
Lavman türleri temizleyici (boşaltıcı) lavman ve tedavi edici lavman olmak üzere 2 ana başlık altında toplanabilir.
- Temizleyici (boşaltıcı) lavman : Adından da anlaşılacağı üzere bağırsaklardaki dışkının boşaltılmasını ve bağırsakların bir nevi temizlenmesini sağlayan lavman çeşididir. Su bazlı lavman solüsyonlarının içinde dışkı hareketini kolaylaştıracak sodyum fosfat, mineral yağlar, gliserin gibi etkin içerikler yer alır. Aynı zamanda sertleşen dışkıyı yumuşatmaya yarayan bu içerikler dışkının rektuma doğru hareketini kolaylaştırarak dışkı tahliyesini rahatlatır.
- Tedavi edici lavman : Ülseratif kolit veya parazit enfeksiyonları gibi çeşitli bağırsak rahatsızlıklarında kullanılan lavman çeşididir. Diğer lavman türlerinden farklı olarak içerisinde tedavi etmeye yönelik ilaç gruplarını barındırır. Bu tür lavman uygulamalarında kullanılacak lavmanın dozu ve bağırsağa enjeksiyon hızı kişiye göre ayarlanmalıdır. Hızlı enjekte edilen lavman bağırsaklarda basınç yaratabilir veya rektumu uyararak dışkılamayı başlatabilir. İlaç formundaki lavmanlar belli bir süre bağırsaklarda kalmalıdır, aksi durumda tedavi süreci uzayabilir. Bütün bunlar düşünüldüğünde ilaçlı lavman uygulamasının hastane şartları altında ilgili sağlık çalışanları tarafından uygulanması elzemdir.
Lavman Ne İşe Yarar?
Lavman dışkılama esnasında yaşanan zorlukların önünü almak amacıyla uygulanır. Bağırsaklar ritmik kasılma hareketiyle dışkıyı kolon boyunca hareket ettirerek rektumdan çıkışını sağlar. Bazen hareketlerde yaşanan aksama veya dışkının normale nazaran daha sert yapıda olması bu düzeni bozabilir. Böyle anlarda lavman çözeltisinin rektum içinden bağırsaklara belirli bir basınçla verilmesi etkili bir çözüm sunarak dışkılama sürecini hızlandırır. Bu durum bazı sindirim sistemi rahatsızlıklarının tedavisine de direkt etki sağlayabilir.
Lavman Neden Yapılır?
Lavman çeşitli nedenlerden ötürü uygulanabilir. En çok tercih edilen kullanım alanları şöyle örneklendirilebilir:
- Kabızlık toplum genelinde görülebilen bir çeşit sindirim sistemi problemidir. Burada kişi günlük tuvalet ihtiyacını giderirken çok zorlanır veya hiç gideremez. Özellikle 1 haftalık süreçte üç seferden az dışkılamak kabızlık olarak değerlendirilebilir. Kabızlık geçici bir durum olduğu gibi kronik şekilde de seyredebilir. Lifli besin tüketimi veya egzersiz gibi yaşam tarzı değişikliklerinin etki etmediği yerde lavman yöntemine başvurulabilir.
- Kabızlık kronikleştikçe dışkının bağırsakta geçirdiği süre artar. Dışkı bağırsakta durdukça su kaybetmeye ve giderek sertleşmeye başlar. Fekal impaksiyon ise dışkının aşırı sertleşmesi sorununun tıptaki karşılığıdır. Dışkının taşlaşması veya sıkışması olarak da bilinir. Kabızlıkta olduğu gibi dışkının tahliyesi için de lavman yöntemi tercih edilebilir.
- Bağırsaklarda bulunan dışkı ameliyat esnasında yaşanabilecek enfeksiyon riskini artırabilen bir etmendir. Ameliyat gibi invaziv işlemlerden önce kolondaki dışkının boşaltılması olası bir bulaş riskini azaltacaktır. Kolonun etkin temizliği için ilk etapta lavmana ihtiyaç duyulabilir.
- Lavman prosedürü çeşitli sağlık sorunlarını tedavi etmenin yanında teşhis etmek için de kullanılabilir. Kolonoskopi, bağırsakların minik bir kamera yardımıyla görüntülendiği medikal bir işlemdir. Kolonoskopi esnasında bağırsağın boş olması net bir görüntü için önemlidir. Doktor hastayı muayene gününden önce bağırsakları temizlemek amacıyla lavmana yönlendirebilir.
- Gastrointestinal rahatsızlıkların ilk elden tedavisinde de lavman tercih edilebilir. İlaçların oral yoldan alınmasına gerek kalmadan rektumdan enjekte edilmesi hızlı bir çözüm sunabilir. Örneğin laksatif sınıf grubuna dâhil olan birçok ilaç lavman yöntemiyle vücuda verilebilir. Yine benzer şekilde ülseratif kolit gibi hastalıklarda enflamasyonu azaltmak amacıyla lavman yapılabilir.
Lavman Nasıl Yapılır?
Lavmanlar evde kullanılmak üzere doktor tarafından reçete edilebilir veya reçetesiz şekilde eczanelerden satın alınabilir. Hangi lavmanın nasıl yapılacağı lavmanın türüne ve kullanım amacına bağlıdır. Tedavi edici gruptaki ilaç içeren lavmanlar genellikle sağlık kuruluşlarında doktor gözetiminde yapılır. Örneğin baryum içerikli lavman yalnızca tıbbi muayene sürecinde doktor gözetiminde kullanılır. Peki, genel hatlarıyla lavman nasıl uygulanır?
- Görevli sağlık personeli işleme başlamadan önce eldiven kullanımı dâhil olmak üzere gerekli hijyen tedbirlerini alır.
- Uygulanacak lavman hazırlanır. İlaç içerikli çoğu süspansiyon kullanılmadan önce iyice çalkalanmalı ve homojen hâle getirilmelidir. Sıvının kullanılmadan önce oda sıcaklığına getirilmesi bağırsak iç dengesini bozmamak için önemlidir.
- Bu sırada hastanın sedyeye rahat bir pozisyonda yarı yan yatması, diğer bir deyişle sims pozisyonu alması gerekir. Sağlık personeli hastanın rahat hissedeceği pozisyonu bulmak için yardımcı olur.
- Rektum bölgesinde olası bir tahrişi önlemek amacıyla hem rektal tüp hem anal bölge yumuşatılır. Bunun için vazelin gibi medikal bir krem veya kayganlaştırıcı jel kullanılır.
- Lavmana ait rektal tüp rektumdan içeri itilir ve lavmandaki çözelti bağırsaklara doğru verilir. Bu esnada sağlık personeli lavmanın gidiş hızına dikkat ederek bağırsaklara hava kaçmasını engeller.
- Uygun dozda lavman bağırsaklara gönderildikten sonra rektal tüp çıkarılır ve anal bölge temizlenir. Lavmanın etki etmesi için belli bir süre beklenebilir. Ne kadar süre bekleneceği lavman türüne bağlı olarak 2 dakika ile 2 saat arasında değişiklik gösterebilir. Bekleme esnasında kalçadan destek alarak anüs bölgesi kapatılabilir.
- Uygulanan lavman temizleyici ise kişinin tuvalete çıkması beklenir. Tedavi edici lavmanlardan önce boşaltıcı lavman uygulaması tercih edilebilir.
Lavman Evde Nasıl Uygulanır?
Boşaltıcı lavmanlar çoğu zaman eczanelerden reçetesiz temin edilebilir. Bazen de doktorlar kabızlık şikâyetiyle gelindiğinde veya bağırsakların görüntülenmesini istediğinde lavman reçete edebilir. Böyle bir durumda evde lavman uygulaması hastanın sorumluluğuna bırakılabilir. Kişi kendi kendine lavman nasıl yapılır veya evde lavman suyu nasıl yapılır, diye düşünerek endişelenebilir. Evde lavman uygulaması doğru adımlar izlenerek uygulanabilir. İzlenecek adımlar sağlık kuruluşunda takip edilen adımlara paralellik gösterir. Peki, evde lavman nasıl yapılır?
- Lavman öncesinde en az yarım saat bir şey yenmemelidir.
- Banyoda veya rahat edilecek herhangi bir ortamda bir alan hazırlanır. Yere havlu serilebilir veya bez bulundurulabilir.
- Uygulamaya başlamadan önce lavman kutusunun arkasında yazan veya içinde bulunan prospektüs dikkatlice okunmalıdır. Lavmanın nasıl hazırlanacağı veya saklama koşulları gibi spesifik bilgiler her lavmana özel olacağından bu adıma dikkat edilmesi tavsiye edilir.
- Olası bir bulaş riskini önlemek amacıyla eller güzelce yıkanmalı ve makat kısmının temizliğinden emin olunmalıdır. Bu adım evde steril bir lavman süreci için son derece önemlidir.
- Lavmanın rahatça yerleştirilebileceği bir pozisyon alınmalıdır. Kişi kendi başına lavman yapacaksa pozisyonun hareketini kısıtlamamasına özen göstermelidir. Yüzüstü uzanarak bir diz göğse çekilmeye çalışılabilir.
- Varsa vazelin gibi medikal bir krem rektum bölgesinin etrafına ve lavman tüpünün ucuna sürülmelidir.
- Lavman tüpü rektuma yerleştirilmeli ve çözelti prospektüste yazan şekilde bağırsaklara gönderilmelidir. Bu esnada tüp çok itilmemeli ve zorlanmamalıdır.
- Önerilen orandaki sıvı bağırsaklara iletildikten sonra lavman tüpü yavaşça çıkarılıp çöpe atılmalıdır.
- Boşaltıcı lavman uygulamasından sonra yaklaşık 10 dakika içinde tuvalet ihtiyacı duyulacaktır. 10 dakika beklemeye rağmen bağırsaklarda hareketlenme olmuyorsa hasta hafifçe ıkınmayı denemelidir. Ikınmaya rağmen bağırsaklarda bir hareketlenme olmuyor ve lavmandan sonra tuvalete çıkamama sorunuyla karşı karşıya geliniyorsa bir sağlık kuruluşuna başvurulması önerilir. Solüsyonun bağırsaklarda uzun süre kalması vücutta dehidrasyona sebep olabileceğinden doktor gözetimi gerektirebilir.
Lavmanın Faydaları Nelerdir?
Lavman uygulaması sindirim sistemi organları üzerinde, özellikle bağırsaklarda, birçok olumlu etkiye sahiptir. Bu sebeptendir ki geçmişten günümüze kadar insanlık tarihi boyunca lavman uygulaması yapılır. Eskiden bitkisel karışımlarla hazırlanan bu içerikler günümüzde çeşitli ilaçlardan meydana gelir. İçeriğinde yer verilen bileşenlere göre farklı hastalıkların veya rahatsızlıkların tedavisinde tercih edilebilen bir yöntem olan lavmanın bilinen faydalarına örnek olarak bağırsaklardaki tıkanıklığı açarak hazımsızlığı gidermesi verilebilir. Bununla birlikte bağırsakların boşalmasına ve temizlenmesine aracılık ederek dışkıyla birlikte istenmeyen toksinlerin atılmasına da yardımcı olur.
Lavmanın Riskleri Nelerdir?
Lavman, yönergeler takip edilerek uygulandığında güvenli bir işlemdir ancak nadir de olsa risk potansiyeli mevcuttur. Örneğin uygulama esnasında parlak kırmızı renkte sıvı gelmesi kolonda yırtılma veya delinmeye bağlı olarak kanama göstergesi olabilir. Buna ilaveten risk olarak değerlendirilen belirtileri şu şekilde sıralamak mümkündür:
- Su ihtiyacında normale kıyasla artış olması,
- Baş dönmesi veya buna bağlı olarak kusma,
- İdrara çıkma sıklığında azalma,
- Birden gelen uyuşukluk hâli,
- Ayaklarda, bileklerde veya bacaklarda şişme gözlemlenmesi.
Bazı rahatsızlıklarda, özellikle kronik böbrek hastalıklarında veya hemoroitte, lavman kullanımı sakıncalı olabilir. Bu tarz bir rahatsızlık durumunda doktor görüşü alarak lavman uygulaması yapılması tavsiye edilir. Aynı şekilde yukarıda bahsi geçen risklerden herhangi biriyle karşılaşılması hâlinde en yakın sağlık kuruluşuna giderek profesyonel yardım alınması gerekir.
Lavmanın Yan Etkileri
Lavman uygulamasında hijyen koşullarına dikkat edildiği ve uygulama dozu aşılmadığı sürece çok ciddi yan etkilerden bahsetmek yanıltıcı olur. Uygulanması gereken doz aşıldığında, günde 1 kereden ve üç günden fazla kullanıldığında lavman bağımlılığı gelişebilir. Bunun yanında birçok uygulamada olduğu gibi lavmanın da hafif seyreden yan etkileri olabilir. Bunlara örnek olarak aşağıdakiler verilebilir:
- Rektum tüpü dolayısıyla anal bölge zedelenebilir,
- İşlem esnasında hafif ağrı veya rahatsızlık hissedilebilir,
- Vücudun sıvı ve elektrolit dengesinde bozulma yaşanabilir,
- Bağırsak hareketliliğinde artış ve akabinde ishal görülebilir,
- Elden veya tüp ucundan gelebilecek bulaşa bağlı olarak enfeksiyon oluşabilir.