Şarbon Nedir?
Şarbon, Bacillus anthracis isimli bir bakterinin neden olduğu nadir fakat ciddi bir hastalıktır. Bacillus anthracis spor oluşturan bir bakteridir. Şarbon normal şartlarda esas olarak çiftlik hayvanlarını ve vahşi hayvanları etkiler. Ancak insanlar, hasta hayvanlarla doğrudan veya dolaylı temas yoluyla enfekte olabilirler.Şarbonun insandan insana doğrudan bulaştığına dair bir kanıt yoktur. Sadece şarbon taşıyan deri lezyonlarının doğrudan temas yoluyla veya kontamine bir nesne ile temas yoluyla bulaşması mümkündür.
Şarbon bakterileri vücuda genellikle deri üzerindeki bir açık yaradan girer. Bunun yanı sıra enfekte hayvanların etinin yenilmesi ya da bakterinin sporlarının solunması da şarbon hastalığına yakalanmaya neden olabilir.Şarbon günümüzde Orta Amerika, Güney Amerika, Sahra altı Afrika, Orta Asya, Güneybatı Asya, Güney Avrupa ve Doğu Avrupa ile Karayipler gibi bölgelerde yaygın olarak görülür. İnsanlarda görülen şarbon vakalarının büyük bir bölümü, enfekte hayvanlara, bu hayvanların iyi pişirilmemiş etlerine veya postlarına maruz kalmanın bir sonucu olarak ortaya çıkar.
Hayvan dışı bulaşmanın bilinen birkaç örneğinden birisi 2001 yılında posta yoluyla zarf içinde gönderilen sporlar ile gerçekleştirilen bir biyolojik terör saldırısıdır. Bu sporlara maruz kaldıktan sonra yirmi iki kişi şarbon geliştirmiş ve bu kişilerden beşi hayatını yitirmiştir. Şarbon Birinci Dünya Savaşı sırasında biyolojik silah olarak kullanılmıştır.
Şarbon hastalığının belirti ve semptomları, bireyin nasıl enfekte olduğuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu belirti ve semptomlar genellikle ortaya çıkan cilt yaralarını, kusmayı ve şoka girmeyi içerebilir. Antibiyotikler ile başlanan erken ve saldırgan tedavi birçok vakada şarbon enfeksiyonunu iyileştirebilir. Ancak solunan şarbonun tedavisi hem daha zordur ve hem de ölüm ile sonuçlanması ihtimali daha yüksektir.Şarbon Neden Olur?
Şarbon hastalığı, şarbona neden olan virüsün veya sporların bir bireyi enfekte etmesinden kaynaklanır. Şarbon sporları dünyanın birçok yerinde toprakta doğal olarak meydana şarbon bakterileri tarafından oluşturulur. Bu sporlar, bir konakçıya girene kadar yıllarca uykuda kalabilirler. Şarbon için en yaygın konakçılar arasında atlar, keçiler, koyunlar ve sığırlar gibi hayvanlar bulunur.Daha yakın dönemde Avrupa’da gelişen iki şarbon salgını vakasının, eroin kullanıcıları tarafından enjekte edilen kanun dışı uyuşturuculardan kaynaklandığı gözlemlenmiştir. Avrupa'da satılan eroinin muhtemelen doğal olarak oluşan şarbonun daha yaygın olduğu bölgelerden geldiği düşünülmektedir.
Bireylerin şarbon hastalığına yakalanması için şarbon sporları ile doğrudan temas kurması gereklidir. Şarbona maruz kalma riski yüksek bir ülkede çalışmak, laboratuvar ortamında şarbonla çalışmak, şarbon vakalarının yaygın olduğu bölgelerde hayvan derileri, kürkler veya yünlerle uğraşmak, yine bu bölgelerde özellikle hayvancılıkla uğraşmak, veteriner hekimlikte çalışmak, avcılık ile uğraşmak ve eroin gibi yasa dışı uyuşturucuların vücuda enjekte edilmesi şarbon hastalığının gelişme riskini daha artırır.
Şarbon İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?
Şarbon hastalığı bir takım ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar arasında öncelikle bireyin vücudunun ve bağışıklık sisteminin şarbon enfeksiyonuna normal şekilde yanıt verememesi nedeniyle birden fazla organ sisteminde hasar meydana gelmesi, yani sepsis ile beyin ve omuriliği kaplayan zarlar ile sıvının iltihaplanması sonucunda yoğun kanama yani hemorajik menenjit gelişmesi mevcuttur. Her iki durum bireyin hayatını yitirmesine yol açabilir.Şarbon Nasıl Önlenir?
Şarbon sporlarına maruz kalan bireylerin enfeksiyonu önlemek üzere hem yetişkinler hem de çocuklar için kullanımı onaylanan ilaçlarla 60 günlük bir tedavi kürüne başlaması gereklidir. Bu ilaçların yanında üç dozluk bir şarbon aşısı serisi yapılır. Bazı vakalarda ise ilaçlarla antikor tedavileri uygulanabilir.
Günümüzde önleyici bir şarbon aşısı mevcuttur. Şarbon aşısı canlı bakteri içermez ve enfeksiyona yol açamaz. Ancak şarbon aşısı, enjeksiyon yerinde yoğun ağrı hissinden başlayarak daha ciddi alerjik reaksiyonlara kadar değişen yan etkilere neden olabilir. Bu aşı genel halk kullanımı için tasarlanmamıştır. Bunun yerine, risk altındaki bölgelerde bulunan askeri personel, şarbonla çalışan bilim adamları ve diğer yüksek riskli mesleklerdeki insanların kullanımına ayrılmıştır.
Şarbonun yaygın olduğu ve sürü hayvanlarının rutin olarak aşılanmadığı bir ülkede yaşayan veya seyahat eden bireyler mümkün olduğunca çiftlik hayvanları ya da hayvan deri ve postları ile temastan kaçınmalıdır. Buna ek olarak uygun şekilde pişirilmemiş et yenilmemelidir. Gelişmiş ülkelerde bile, ölü hayvanlara yaklaşırken dikkat göstermek ve ithal post, kürk veya yün ile çalışırken veya bunları işlerken çeşitli sağlık önlemleri almak önemlidir.
Şarbon Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Her biri kendine has farklı belirti ve semptomlara sahip şarbon hastalığı türüne yol açan dört yaygın şarbon enfeksiyonu yolu vardır. Çoğu vakada şarbonun belirti ve semptomları, birey bakteriye maruz kaldıktan sonraki altı gün içinde gelişir. Bununla birlikte, solunum yoluyla enfekte olunan durumlarda şarbon belirti ve semptomlarının ortaya çıkması altı haftadan fazla sürebilir.
Kutanöz şarbonKutanöz şarbon enfeksiyonu bireyin vücuduna ciltten, genellikle bir kesik veya başka bir yara yoluyla girer. Bu, hastalığın hem en yaygın bulaşma yoludur hem de en hafif seyreden türüne yol açar.Uygun tedavi süreci uygulandığı sürece kutanöz şarbon nadiren ölümcül sonuçlara yol açar. Kutanön şarbonun belirti ve semptomları arasında öncelikle bir böcek ısırığına benzeyen, hızla gelişerek siyah merkezli ağrısız bir yaraya dönüşen, kabarık, kaşıntılı bir yumru bulunur.
Bunun yanı sıra boğaz ve çevresindeki lenf bezlerinde şişlik, bazı vakalarda görülen ateş ve baş ağrısı gibi grip benzeri semptomlar, kutanöz şarbonun diğer belirtileri arasındadır.
Gastrointestinal şarbonGastrointestinal şarbon enfeksiyonu, genellikle enfekte bir hayvandan elde edilen etin yeterince pişirilmeden yenilmesinden kaynaklanır. Bireyin boğazından bağırsaklarına kadar bütün gastrointestinal sistemini yani sindirim sistemini etkileyebilir. Gastrointestinal şarbonun en yaygın belirti ve semptomları arasında öncelikle mide bulantısı ve kusma olmak üzere, ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı, yutma güçlüğü, boyun şişmesi, iştahsızlık, karın ağrısı ve hastalığın sonraki aşamalarında şiddetli, kanlı ishal görülür.Solunan ŞarbonSolunan şarbon, bir birey tarafından şarbon bakterisinin sporlarının solunması sonucunda gelişir. Solunan şarbon, hastalığın en ölümcül şeklidir; hızlı ve düzenli tedavi uygulanmasına rağmen genellikle ölüm ile sonuçlanır.Hastalığın ilk belirti ve semptomları arasında ilk aşamada boğaz ağrısı, hafif ateş, yorgunluk ve kas ağrıları gibi birkaç saat veya gün süren grip benzeri semptomlar olmak üzere ağrılı yutma, hafif göğüs rahatsızlığı, kan tükürme, menenjit, mide bulantısı, nefes almada güçlük, nefes darlığı ve son aşamalarında şok - dolaşım sisteminin çökmesini içeren akut bir tıbbi durum ile yüksek ateş görülür.
Enjeksiyon ŞarbonuGöreceli olarak yakın zamanda saptanan bu şarbon enfeksiyonu bulaşma yolunun varlığı şu ana kadar sadece Avrupa'da rapor edilmiştir. Yasa dışı uyuşturucuların enjeksiyonu ile bulaştığı görülmektedir. Enjeksiyon kaynaklı şarbon hastalığının ilk belirti ve semptomları arasında enjeksiyon bölgesinde siyaha dönüşen bir alanda kızarıklık, büyük şişlikler, şok, çoklu organ yetmezliği ve menenjit görülmektedir.
Birçok vakada yaygın hastalıklar ilk olarak grip hastalığına benzer belirti ve semptomlar ile başlar. Bu nedenle boğaz ağrısının veya kas ağrısının nedeninin şarbon olması son derece düşüktür. Ancak doğal olarak şarbon bakterisinin bulunabileceği ortamlarda çalışan bireylerde olabileceği üzere, şarbon hastalığına yakalanmış olabileceğini düşünen bireyler bir değerlendirme ve bakım için hemen doktora görünmelidir.
Dünyada şarbonun özellikle yaygın olduğu yerlerinde hayvanlara veya hayvansal ürünlere maruz kaldıktan sonra bozukluğun belirti ve semptomlarını geliştiren bireyler derhal tıbbi yardıma başvurmalıdır. Şarbon hastalığında erken teşhis ve tedavi çok önemlidir.
Şarbon Nasıl Teşhis Edilir?
Doktor, bireyin şarbona maruz kalma ihtimalini belirlemek için normal soruların yanı sıra ne tür bir iş yaptığını soracaktır. Öncelikle grip veya zatürre gibi belirti ve semptomlara neden olabilecek diğer, daha yaygın durumların var olma ihtimalini ortadan kaldırmak isteyecektir.
Bir bireyin grip olup olmadığını hızlı bir şekilde teşhis etmek için hızlı bir grip testi yapılabilir. Eğer diğer hastalık testleri negatif çıktıysa, özellikle şarbon ihtimalini araştırmak için çeşitli testler yapılabilir. Örneğin deri testi sırasında bireyin cildindeki şüpheli bir lezyondan alınan bir sıvı örneği veya biyopsi yapılarak alınan küçük bir doku örneği kutanöz şarbon belirtileri için bir laboratuvarda test edilebilir.
Şarbon bakterilerinin dolaşım sistemi içinde varlığının belirlenmesi için bireyden laboratuvarda kontrol edilmek üzere kan örneği alınabilir. Doktor, solunan şarbonun varlığını teşhis etmeye yardımcı olmak için göğüs röntgeni veya bilgisayarlı tomografi taraması isteyebilir.
Gastrointestinal şarbonu teşhis etmek için doktor bireyin dışkı örneğinde şarbon bakterisi olup olmadığını kontrol etmek üzere dışkı testi gerçekleştirilmesini isteyebilir. .Spinal musluk ya da diğer adıyla lomber ponksiyon adı verilen bir başka testte doktor bireyin omurilik kanalına bir iğne sokar ve az miktarda sıvı çeker. Doktor menenjit olasılığı nedeniyle sistemik şarbondan yani kutanöz harici diğer şarbon türlerinden şüphelendiğinde spinal musluk testini kullanırlar.
Şarbon Nasıl Tedavi Edilir?
Şarbon hastalığı tedavi yöntemlerinin en başında hekim tarafından önerilen antibiyotik ilaçların kullanılmasıdır. Hangi antibiyotiğin ya da antibiyotik kombinasyonunun ne kadar süreyle en etkili tedavi sonuçlarını elde etmek için kullanılacağı, bireyin şarbon ile nasıl enfekte olduğuna, yaşına, genel sağlığına ve çeşitli diğer faktörlere bağlıdır. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa, tedavi sonuçları o kadar etkili olur.2001 senesinde gerçekleştirilen terör saldırılarının ardından tıp uzmanları ve araştırmacılar, solunan şarbona karşı antitoksin tedavileri geliştirdiler. Bu ilaçlar hastalığa neden olan bakterilere zarar vermek yerine, enfeksiyonun ortaya çıkmasına neden olduğu toksinlerin vücuttan atılmasına yardımcı olurlar. Yine bazı şarbon ilaçları da bu toksinleri nötralize etmek için kullanılabilir fakat, bu ilaçlar normal antibiyotiklere ek olarak verilir.
Bazı enjeksiyon şarbonu vakaları, enfekte olmuş dokunun cerrahi olarak çıkarılmasıyla başarılı bir şekilde tedavi edilmiştir.
Birçok şarbon vakası antibiyotiklere yanıt verirken, ileri aşamada olan soluma şarbonu bu tedaviye yanıt vermeyebilir. Hastalığın sonraki aşamalarında, bakteriler genellikle ilaçların ortadan kaldırabileceğinden daha fazla toksin üretmiştir.
Şarbon hastaları antibiyotiklerin yanı sıra, kan damarlarını sıkılaştırmak ve tansiyonu yükseltmek için ventilatörler, sıvılar ve ilaçlar yani vazopressörler dahil olmak üzere yoğun destekleyici bakımla da tedavi edilebilirler.