Tourette Sendromu Nedir?
Tourette sendromu, kişinin kendisi tarafından kolayca kontrol edilemeyen, tekrarlayan hareketleri yapılması veya istenmeyen seslerin çıkarması şeklinde tiklerin görüldüğü bir nörolojik hastalıktır. Tourette sendromu olan kişiler; tekrar tekrar gözlerini kırpabilir, omuzlarını silkebilir veya alışılmadık sesler çıkarabilir ya da rahatsız edici ve uygunsuz sözler sarf edebilir.Tourette sendromundan kaynaklanan tikler 2 ila 15 yaşları arasında ortaya çıkabilir. Yapılan bilimsel araştırmalar erkeklerin Tourette sendromu geliştirme olasılığının, kadınlardan yaklaşık üç ila dört kat daha fazla olduğuna işaret etmektedir.
Tourette sendromunun kalıcı bir çözümü olmasa dahi uygulanan bir takım tedaviler mevcuttur. Tedavideki en önemli hedef ise Tourette sendromunun belirti ve semptomlarını azaltarak, kişilerin günlük hayatına devam etmesini sağlamaktır. Tikler yaygın olarak gençlik yıllarından sonra azalır veya kontrol altına alınır.
Tourette Sendromu Neden Olur?
Tourette sendromunun kesin nedeni henüz tam olarak bilinmemektedir. Tıp uzmanları kalıtsal yani genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun neden olduğu karmaşık bir hastalık olduğunu düşünmektedir. Yapılan araştırmalar beyindeki dopamin ve serotonin dahil olmak üzere sinir uyarılarını ileten kimyasalların yani nörotransmitterlerin rol oynadığına işaret etmektedir.Bireyin ailesinde Tourette sendromu veya diğer tik bozuklukları öyküsü olması, Tourette sendromu geliştirme riskini artırabilir. Erkeklerin Tourette sendromu geliştirme olasılığı kadınlardan yaklaşık üç ila dört kat daha fazladır.
Tourette Sendromu İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?Tourette sendromu olan bireyler yaygın olarak sağlıklı ve aktif bir yaşam sürerler. Bununla birlikte, Tourette sendromu sıklıkla bireyin kendi imajına zarar verebilecek davranışsal ve sosyal zorlukları içerir.Tourette sendromuyla ilişkili durumlar arasında yaygın olarak anksiyete bozuklukları, depresyon, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu yani kısaca DEHB, obsesif-kompulsif bozukluk yani kısaca OKB, öfke kontrolü sorunları, öğrenme güçlükleri, özellikle baş ağrıları olmak üzere tikler ile doğrudan ilişkili ağrı hissi, ve uyku bozuklukları gibi durumlar bulunur.
Tourette Sendromu Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Tourette sendromunun en ayırt edici belirtisi tikler yani ani, kısa, aralıklı hareketler veya seslerdir. Bu tikler hafif ila şiddetli arasında bir yelpazede bulunurlar. Şiddetli semptomların geliştiği vakalarda bireyin günlük yaşantısı, başkaları ile iletişimi, ve yaşam kalitesi önemli ölçüde etkilenebilir.Tourette sendromunun tikleri basit tikler ve karmaşık tikler olarak sınıflandırılır. Basit tikler; ani, kısa süreli ve genellikle tekrarlayan hareketleri içeren tiklerdir ve sınırlı sayıda kas grubunu etkisi altına alır. Karmaşık tikler ise birbirinden farklı ve koordineli hareket kalıpları şeklinde gelişerek birkaç kas grubunu etkisi altına alır.
Hareketi etkisi altına alan tiklere motor tikler, sese dayalı tiklere ise vokal tikler adı verilir. Birçok vakada motor tikler vokal tiklerden önce başlar. Ancak her vakada bireyin deneyimlediği tiklerin yelpazesi çok çeşitlidir.
Tourette sendromunda görülen basit motor tikler arasında; ağız ve dudak hareketleri, baş sarsıntısı, burun seğirmesi, göz hareketi, göz kırpma ya da omuz silkme hareketi bulunabilir.Tourette sendromunda görülen karmaşık motor tikler arasında; adım atarken belirli bir düzeni takip etmek, atlamak veya zıplamak, başkalarının yaptığı hareketleri tekrarlamak, eğilmek veya bükülmek, müstehcen jest ve hareketlerde bulunmak ya da nesnelere dokunmak veya onları koklamak bulunabilir.Tourette sendromunda görülen basit vokal tikler arasında; boğaz temizleme, havlama, homurdanma ya da öksürme bulunabilir.Tourette sendromunda görülen karmaşık vokal tikler arasında; bireyin kendi kelimelerini veya cümlelerini tekrarlaması, başkalarının sözcüklerini veya sözcük öbeklerini tekrarlaması ya da kaba, müstehcen veya küfürlü kelimeler kullanması bulunabilir.Tourette sendromuna bağlı gelişen tikler hemen her vakada tür sıklık ve şiddet açısından farklılık gösterebilir. Bir çok vakada bireyin hasta, endişeli, heyecanlı, stresli veya yorgun olduğu durumlarda ağırlaşır. Tikler uyku sırasında görülebilir. Tiklerin zamanla değişim geçirdiği gözlemlenmiştir. Bu tikler özellikle ergenliğin başlarında kötüleşir ve bir çok vakada yetişkinliğe geçiş sırasında iyileşir.Birçok vakada bireyler motor veya vokal tiklerin başlamasından önce kaşıntı, karıncalanma veya gerginlik gibi rahatsız edici bir bedensel duyum yani önsezi dürtüsü yaşadıklarını ifade etmektedir. Tiklerin gerçekleştirilmesi ise bireye bir rahatlama hissi sağlamaktadır.
Çocuklarının istemsiz hareketler yaptığını veya sesler çıkardığını fark eden bireyler mutlaka bir çocuk doktoruna başvurmalıdır. Çocuklarda ortaya çıkan her tik Tourette sendromu var olduğuna işaret etmez. Birçok çocuk haftalar ya da aylar sonra kendi kendine ortadan kaybolan tikler geliştirebilir. Ancak bir çocuk olağan dışı davranışlar gösterdiğinde, nedeni belirlemek ve ciddi sağlık sorunlarını dışlamak önemlidir.
Tourette Sendromu Nasıl Teşhis Edilir?
Tourette sendromunu teşhis edebilecek belirli bir test yoktur. Tourette sendromunun teşhisi kişinin gösterdiği belirti ve semptomlar ile hekimle paylaşacağı öyküsüne dayanır. Tourette sendromu tanısının konulması için doktor öncelikle bir fizik muayene gerçekleştirir ve hastanın sağlık geçmişi hakkındaki bilgileri soracağı çeşitli sorular ile öğrenmeyi hedefler. Tourette tanısı için hekime başvuran kişi; kendinde gözlemlediği bütün belirtilerini bu muayeneler sürecinde doktor ile konuşmalı ve sahip olabileceği diğer koşullar veya hastalıklarla ilgili bilgileri paylaşmalıdır.Tourette sendromunu teşhis etme sürecinde kullanılan çeşitli kriterler mevcuttur. Bu kriterler arasında ilk olarak aynı anda görülmese dahi hem motor tiklerin hem de vokal tiklerin varlığı bulunur. Bu tiklerin bir yıldan uzun bir süre boyunca, hemen hemen her gün veya aralıklı olarak günde birkaç kez tetiklenmesi gerekir. Tiklerin 18 yaşından önce başlaması beklenir. Bu tiklerin gelişmesinin arkasında tıbbi ilaç veya diğer maddelerin kullanımı ya da başka bir tıbbi durumun olmaması gerekir. Son olarak tiklerin zaman içinde geliştiği yer, sıklığı, türü, karmaşıklığı ve şiddeti değişiklik göstermelidir.Bazı vakalarda belirti ve semptomlar diğer tıbbi durumları taklit edebileceğinden Tourette sendromu tanısı gözden kaçabilir. Örneğin başlangıçta göz kırpma görme sorunları ile, burun çekme ise alerjiler ile ilişkili kabul edilebilir. Tourette sendromu dışındaki durumların da hem motor hem de vokal tiklere neden olabilmesi sebebiyle bu tiklerin diğer olası nedenlerini ekarte etmek üzere doktor kan testleri ya da MRI gibi görüntüleme çalışmalarının yapılmasını önerebilir.
Tourette Sendromu Nasıl Tedavi Edilir?
Tourette sendromunun bilinen kesin bir tedavisi yoktur. Bu sebeple tedavi süreci günlük aktivitelere ve işlevselliğe müdahale eden tikleri kontrol etmeyi amaçlar. Tiklerin şiddetli olmadığı vakalarda bir tedavi uygulanması gerekli olmayabilir. Tourette sendromunun tedavisinde kullanılan yöntemler arasında ilaçlar ve terapi bulunur.Tourette sendromundan kaynaklanan tikleri kontrol etmeye veya semptomlarını hafifletmeye yardımcı ilaçlar arasında dopamini bloke eden veya azaltan ilaçlar, dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu ilaçları, antidepresanlar ve antiepileptik ilaçlar bulunur.
Dopamini bloke eden veya azaltan ilaçlar tiklerin kontrolüne yardımcı olabilir. Bu ilaçların olası yan etkileri arasında kilo alımı, istemsiz tekrarlayan hareketler, ve bazı nadir vakalarda şiddetli depresyon sayılabilir. Bazı ilaç enjeksiyonları Tourette sendromundan etkilenen kasa yapıldığında basit motor veya sesli bir tiki hafifletmeye yardımcı olabilir. Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu ilaçları olarak kullanılan belirli uyarıcılar dikkat ve konsantrasyonun artmasına yardımcı olabilir. Bununla birlikte bazı vakalarda bu ilaçların Tourette sendromundan kaynaklanan tikleri şiddetlendirdiği görülmüştür. Tipik olarak yüksek tansiyon için reçete edilen ilaçlar dürtü kontrol sorunları ve öfke nöbetleri gibi davranışsal semptomların kontrolüne yardımcı olabilir. Bu ilaçların yan etkileri arasında uyku hali görülebilir. Antidepresanlar üzüntü, kaygı ve OKB semptomlarını kontrol etmeye yardımcı olarak bu durumlarda ağırlaşan tikleri hafifletebilir. Yapılan son araştırmalar, Tourette sendromlu bazı bireylerin epilepsiyi tedavi etmek için kullanılan belirli ilaçlara olumlu yanıt verdiğini göstermektedir.
Tourette sendromundan kaynaklanan tikleri kontrol etmeye veya semptomlarını hafifletmeye yardımcı terapi yöntemleri arasında davranış terapisi, psikoterapi gibi yöntemler bulunur.
Aralarında alışkanlıkları tersine çevirme eğitimi de dahil olan tikler için Bilişsel Davranışsal Müdahaleler olarak gerçekleştirilen davranış terapisi; bireyin tikleri takip etmesine, uyarıcı dürtüleri belirlemesine ve isteyerek tikle uyumlu olmayan bir şekilde hareket etmeyi öğrenmesine yardımcı olabilir. Psikoterapi, bireyin Tourette sendromuyla başa çıkmasına yardımcı olmanın yanı sıra, anksiyete, depresyon, DEHB, veya obsesyon gibi sendroma eşlik eden diğer durumlarla başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Tourette Sendromu İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Tourette sendromunun bir sonucu olarak kişinin özgüveni zarar görebilir. Tiklerinden utanan insanlar flört etmek veya toplum içine çıkmak gibi sosyal aktivitelere katılmaktan çekinebilir. Bu da dolaylı bir sonuç olarak depresyon ve madde bağımlılığı riskini artırabilir. Tourette sendromuyla başa çıkmak için bireyler tiklerin genellikle erken ergenlik döneminde zirveye ulaştığını ve yaşlandıkça düzeldiğini unutmamalıdır.
Çocuklarda Tourette Sendromu
Okul hayatı Tourette sendromlu çocuklar için özel zorluklara yol açabilir. Ebeveynler çocuğa yardım etmek için onun düzenli olarak etkileşimde bulunduğu öğretmenleri, okul servisi sürücülerini ve diğerlerini durum hakkında bilgilendirmeye ve eğitmeye yardımcı olmalıdır. Çocuğun ihtiyaçlarını karşılayan yani örneğin birebir ders verebilen, stresi azaltmak için zaman sınırı olmayan sınavları yapabilen ve daha küçük sınıfları olan bir eğitim ortamı çocuğa yardımcı olabilir.
Çocuğun özgüveni beslenmeli, kişisel ilgi alanları ve arkadaşlıkları desteklenmelidir. Her ikisi de çocuğun güçlü bir benlik saygısı oluşturmaya yardımcı olabilir. Buna ek olarak bir Tourette Sendromu destek grubu hem ebeveynlerin hem de hasta bireyin durum ile başa çıkmasında kendi deneyimlerini paylaşarak yardımcı olabilir.