Sportif Rehabilitasyon Ne Demektir?
Sportif kelimesini duyduğunuzda aklınıza profesyonel sporcular gelebilir. Ancak sportif rehabilitasyon kelimesi sadece bu amaçla kullanılmaz. İster amatör, ister profesyonel tüm sporcuları ve bale, dans gibi sanatsal faaliyet yapan kişileri de kapsayan bir deyimdir. Peki sportif rehabilitasyon nedir?
İster amatör, ister profesyonel sporculara ve bale, dans gibi fiziksel performansa dayalı sanat icra eden kişilere yaralanmalardan veya ameliyattan sonra uygulanan fizik tedavi ve rehabilitasyon programına sportif rehabilitasyon denir. Yani sportif rehabilitasyon fizik tedavi ve rehabilitasyonunun bu kişilere yönelik özelleştirilmiş halidir. Yaralanmalardan sonra rehabilitasyon önemli bir süreçtir. Çünkü iyileşme sürecinde yapılan yanlış bir hareket yeniden yaralanmalara neden olurken, hedeflenen aktivitelere dönüş süresinde uzamaya yol açabilir. Bu sebeple iyileşme sürecinde rehabilitasyon çok önemlidir ve çok özenli, kişiye özel olması gerekir. Bu dönemde yapılacak yanlış uygulamalar da basit yaralanmaların komplike hale gelmesine, kişinin eski performansına geri dönme sürecinde uzamaya neden olabilir.
Rehabilitif Antrenman Nedir?
Sportif rehabilitasyon esnasında fizyoterapistin uyguladığı tüm hareketler ve teknikler rehabilitif antrenman kapsamındadır. Bu bazen bir esneme hareketi olurken bazen zorlayıcı bir egzersiz de olabilir.
Sportif Rehabilitasyon Kimlere Uygulanır?
Sportif rehabilitasyon sporcu kişier ve bale, dans gibi fiziksel performansa dayalı sanat icra eden kişilere uygulanır. Atlet, futbolcu, basketbolcu, voleybolcu, tenisçi, yüzücü, maraton koşucusunun yanı sıra uzun atlamanın, boks, okçuluk, kick boks, jimnastik, pentatlon, güreş, kürek, triatlon yapan tüm sporcuların yanı sıra bale, akrobasi, modern dans gibi performans temelli sanatla uğraşan sanatçılara da sportif rehabilitasyon uygulanır.
Sportif Rehabilitasyon Nasıl Yapılır?
Doğru kurgulanmış bir rehabilitasyon süreci izlenirse iyileşme sağlıklı olur. Kişiler bu süreçte egzersizleri konusunda dikkatli olmalıdır. İyileşmeyi hızlandırmak ve eski performansı kazanabilmek için uygulanan rehabilitasyonda amaç aynı olsa da sportif rehabilitasyon dışındaki programlar geri dönüş antrenmanlarını kapsamaz. Doğru bir sportif rehabilitasyon için bazı adımların takip edilmesi gerekir. Bu adımlar şunlardır:
1. Dinlenme ve Yarayı Koruma: Rehabilitasyonun ilk aşaması olan bu süreçte amaç daha fazla hasar oluşmasını engellemektir. Doğru teşhis önemlidir. Örneğin diz ağrısı gibi belirsiz bir tanı, gerçek bir tanı olmayıp ve tedavide yoğunlaşılacak bölgeyi ifade etmekten uzaktır. Koşu kaynaklı bir diz ağrısı ile başvuran bir koşucunun dizin detaylı muayenesinin yanı sıra ayaklar ve tüm alt bedeninin de muayenesi de gerekir. Spor yaralanmalarının teşhisi için ilk aşamada kapsamlı bir öykü, fiziki muayene ve (gerekirse) görüntüleme istenir. Ne zaman ve ne şekilde yaralanma geçirildiğini doktora açıklamak ve ağrının niteliğini iyi ifade etmek gerekir. İlk aşama, iyileşmenin başlamasına izin verir ve yaralanmaya karşı hücresel tepki verilmesine yardımcı olur. Vücudun zararlı şeylere karşı verdiği savunma tepkisi olarak bilinen enflamasyon ve buna bağlı oluşan ağrı bu aşamada ki ilk tepkilerdir. Bu süreçte ağrıyı yatıştırmak ve yaranın daha fazla hasar almasını önlemek ana hedeftir. Bandaj, alçı, açık yaranın steril pansuman malzemeleri ile örtülmesi gerekebilir. Bu tür önlemler bir yandan enfeksiyonu önlerken diğer yandan o bölgenin kontrolsüz hareketini de engelleyeceğinden iyileşmeyi destekler. Buz torbasıyla soğuk kompres uygulamak enflamasyonu hafifletirken şişmeyi de kontrol altına alabilir. Analjezik ve anti-inflamatuar ilaçlar ağrıyı ve aşırı enflamasyonu dindirebilir. Doktorunuz uygun başka ilaçlar da verebilir.
2. Eklem Hareketliliğinin Normale Getirilmesi: İlk aşamada dinlenme ve koruma ile şişlik ve ağrının biraz dindiğini görebilirsiniz. İkinci aşamada ise yaralanan bölgedeki eklemlerin hareket kabiliyetini geri kazanma hedeflenir. Bu safhada herhangi bir acı hissettirmeden ama hafif bir rahatsızlık hissederek esneklik kazanılmaya çalışılır. Bu aşama eklem mobilizasyonu, kas germe ve terapötik egzersizleri içerir. Bu aşamada kontrollü olunması tekrar yaralanmayı önlemek için gereklidir. Tüm bu süreçler fizyoterapi uzmanının yönetimindedir.
3. Kas Kuvvetinin Geri Kazanılması: Bu aşama kas kuvvetinin geri kazanılması ve dayanıklılığın geliştirilmesi içindir. Hasarlı doku süreç içinde yeni doku ile değişir. Yaralanmalara bağlı azalmış hareketlilik kas ve kardiyovasküler dayanıklılığı azaltabilir. Kişinin sportif performansta eski düzeye gelme süresi, yaralanmaya bağlı aktivitelere ara verme süresinin 2-3 katı gibi bir süreyi bulabilir. Dolayısı ile kondisyon çalışmaları ile kuvvetin ve aerobik performansın yeniden kazanılması hedeflenir. Böylece kişi eski performansına dönebilir. Bu aşamada fizyoterapist dayanıklılığın korunması için kardiyovasküler veya aerobik antrenmanlar uygulatabilir. Bu aerobik antrenmanlar yaralanmanın tipine, bölgesine ve yapılan spora bağlı değişir, kimi zaman yüzme, kimi zaman koşu veya bisiklete binme olabilir. Doğru seçilen antrenmanlarla bir yandan aerobik kapasite korunurken, diğer yandan yaralanmış bölgenin kuvvet ve dayanıklılığı geliştirilir.
4. Koordinasyonun İyileştirilmesi: Sportif aktiviteler bir dizi karmaşık hareketi içerir. Yaşanan spor yaralanmaları hareketlerin doğru ve dengeli yapılmasını etkileyebilir. Bu dönemde dengeden, genel ve el-göz koordinasyonuna kadar özel egzersizler yapılabilir. Bu şekilde kas kontrolü, koordinasyon ve mekânsal farkındalık yeniden kazanılır ve yeniden yaralanma riski azalır. Fizyoterapist kişinin nasıl performans gösterdiğine bağlı olarak egzersizleri düzenler.
5. Teknik Hareketlerin Kazanılması: Her sporun ve sporcunun kendine özel hareketleri vardır. Sportif rehabilitasyonun son aşamasında kişinin hedeflediği hareketleri geri kazanmasına çalışılır. Kişi işlevlerini geri kazandıkça eski performansına dönmelidir. Tam olarak performansına ne zaman döneceğinize doktor, fizyoterapist, hasta ve kondisyoner beraber karar verir. Kişinin kendini psikolojik olarak hazır hissetmesi de önemlidir.
