Damar sertliği Nedir?
Damar sertliği arterlerin yani başta atardamarlar olmak üzere damarların kalınlaşması ve esnekliğini yitirerek sertleşmesi sonucunda vücuttaki organ ve dokulara kan akışının kısıtlanması ile ortaya çıkan bir kalp rahatsızlığıdır. Aterosklerotik Kalp Hastalığı veya kardiyovasküler ateroskleroz kalp hastalığı olarak da bilinen bu durum kademeli bir şekilde damarların zayıflamasına yol açar. Damar sertliği vakaları en yaygın olarak kalpte görülür, ancak diğer çeşitli organlarda da gelişebilir. Damarlar normal şartlarda kanın vücutta dolaşmasını sağlayan kanallardır, ancak bu kanallarda plak, yağ, kolesterol ve diğer hücresel atıklar damar duvarlarında birikmesi sonucu damar sertliği gelişebilir. Damar sertliği vakaları kalp hastalığına, felçlere, kol ve bacaklarda dolaşım sorunlarına, yaşamı tehdit eden iç kanamalara neden olabilen anevrizmalara ve kronik böbrek hastalığına neden olabilen damar tıkanıklığına dönüşebilir.Damar sertliği Neden Olur?
Tıp uzmanları damar sertliğinin birden fazla faktörün neden olabildiğini belirlemiştir. Damar sertliğine neden olabilecek faktörler arasında; yüksek kolesterol, yüksek tansiyon, yüksek trigliseritler, i̇nsülin direnci, diyabet, obezite, sigara veya diğer tütün ürünlerinin kullanımı ile çeşitli diğer hastalıklardan kaynaklanan iltihaplanma bulunur.
Bireyin damar sertliği geliştirmesine katkıda bulunabilecek risk faktörleri arasında öncelikle ailesinin sağlık geçmişi bulunur. Ailesinde kalp hastalığı veya dolaşım sorunları öyküsü olan bireyler daha yüksek risk altındadır. Bunun yanı sıra yaş, çeşitli kardiyovasküler hastalıklar ve tütün kullanımı da damar sertliği geliştirilmesi riskini arttırır.
Damar sertliği İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?Damar sertliği erkenden teşhis ve tedavi edilmezse ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Damar sertliğinin neden olabileceği çeşitli sağlık sorunları arasında anevrizmalar, karotis arter hastalığı, koroner arteriyoskleroz yani koroner arter hastalığı, kronik böbrek hastalığı, ve periferik arter hastalığı bulunur.Bir atardamar duvarında gelişen bir şişkinliğin patlaması yavaş gelişen sızıntıya veya yaşamı tehdit eden iç kanamaya neden olabilir. Bu duruma anevrizma adı verilir. Karotis arter hastalığında, beynin yakınındaki daralmış arterler geçici iskemik atak gelişimine veya felce neden olabilir. Koroner arteriyoskleroz yani Koroner arter hastalığı sürecinde kalbe yakın daralan arterler göğüs ağrısına, kalp krizine veya kalp yetmezliğine yol açabilir. Böbreklerin yakınındaki arterlerde ortaya çıkan daralma böbreklerin fonksiyonlarını etkili bir şekilde yerine getirmesini önleyebilir ve kronik böbrek hastalığına yol açabilir.
Periferik arter hastalığı sürecinde kollarda veya bacaklarda yer alan arterlerde görülen daralma, bireyin sıcağı ve soğuğu hissetmesini zorlaştıran dolaşım sorunlarına ve ileriki aşamalarda uzuv amputasyonuna yol açabilen kangrene neden olabilir. Bireylerin damar sertliğinden ortaya çıkabilecek komplikasyonların olasılığını azaltmak için tansiyonlarını ölçmeleri ve ilaçları her gün reçete edildiği şekilde almaları zorunludur.
Damar Sertliği Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Arter duvarlarının yavaş yavaş kalınlaşıp sertleşmesi sürecinde birçok vakada yaygın olarak damar sertliğinin belirti ve semptomları görünmez. Durum ateroskleroz kalp hastalığına dönüşse dahi, hafif vakalarda hiçbir semptom görülmeyebilir. Bu nedenle düzenli doktor kontrolü yapılması önemlidir. Ateroskleroz kalp hastalığı ilerledikçe tıkanmış atardamarlar kalp krizine ya da felce yol açabilir. Kalp krizinin veya felcin belirti ve semptomları arasında ani gelişen kol veya bacak zayıflığı ya da uyuşması, göğüste ağrısı veya baskı yani anjina, konuşma bozukluğu veya konuşma güçlüğü, bir gözde kısa süreli görme kaybı, böbrek yetmezliği, yüksek tansiyon ile yürürken acı ve ağrı hissetme bulunur. Bu kalp krizi veya felç semptomlarından herhangi birini yaşayan bireylerin bir an önce doktora görünmesi gereklidir.
Damar sertliğinin uygun bir şekilde tedavi edilmemesi, çeşitli alt tiplerinden birisinin gelişmesine yol açabilir. Damar sertliğinin yaygın olarak görülen üç üç alt tipi ateroskleroz, arteriyoskleroz ve Mönckeberg arteriyosklerozu olarak isimlendirilir. Ateroskleroz kalp hastalığı en yaygın ve ciddi sağlık sorunlarına yol açan damar sertleşmesi tipine verilen isimdir. Damarlarda ateroma olarak adlandırılan yağlı birikimlerden kaynaklanan bir durumdur. Ateroskleroz kalp hastalığı orta ve büyük boy damarları etkiler.Arteriyoloskleroz kalp hastalığı, aynı zamanda arteriol olarak adlandırılan küçük damarların sertleşmesi durumuna verilen isimdir. Damarlarda yoğun hücre çoğalması veya hiyalin birikimi nedeniyle damar duvarlarının kalınlaşması ve arteriolun içinin daralması şeklinde gelişir. Bu durumdan etkilenmiş organlar yeterince kan alamaz ve yeterli beslenemezler. Bir çok vakada yaygın olarak öncelikle böbreklerin etkilendiği görülmektedir. Bu hastalık özellikle diyabet veya yüksek tansiyonu olan kişilerde görülür.Mönckeberg arteriyosklerozu küçük ve orta boy arterleri etkiler. Damar duvarlarının media tabakasında kalsiyum birikmesi sonucu sertleşmesinden kaynaklanır. Mönckeberg arteriyosklerozu durumunda kan damarları daralmaz. Yaygın olarak 50 yaştan sonra görülen bu durum genelde zararsızdır.Damar sertliği Nasıl Teşhis Edilir?
Aterosklerotik kalp hastaligi tanısının konulması için doktor öncelikle bir fizik muayene gerçekleştirir ve hastanın sağlık geçmişi hakkındaki bilgileri soracağı çeşitli sorular ile öğrenmeyi hedefler. Hasta gözlemlediği bütün belirtilerini bu muayene sürecinde doktor ile konuşmalı ve sahip olabileceği diğer koşullar veya hastalıklarla ilgili bilgileri paylaşmalıdır. Doktor anormal bir uğultu sesinin varlığını belirlemek için atardamarları dinlemek üzere stetoskop adı verilen bir alet kullanabilir. Bu ses plak oluşumu nedeniyle zayıf kan akışına işaret edebilir. Doktor bazı vakalarda bir takım laboratuvar testlerinin yapılmasını da gerekli görebilir.Ayak bileği, kol basınç indeksi testi sırasında bireyin kollarına ve ayak bileklerine kan basıncı manşonları yerleştirilir. Doktor kan akışını dinlemek ve kan basıncını ölçmek için elde taşınabilir bir ultrason cihazı kullanabilir. Bu cihaz sayesinde doktor alt bacaklar ve ayaklara giden kan dolaşımında bir olup olmadığını anlayabilir. Kan testleri, kandaki bulunan ve kalp rahatsızlıklarına işaret edebilecek belirli yağ, kolesterol, şeker, ve protein seviyelerini kontrol eder. Bilgisayarlı tomografi yani kısaca BT taraması sırasında röntgen ışınları ve bilgisayarlar aort, kalp ve kan damarlarının görüntülerini oluşturmak için kullanılır. Bu, ultrasondan daha ayrıntılı bir resim sağlar.
Elektrokardiyogram yani kısaca EKG testi kalbin elektriksel aktivitesini ölçerek odacıklarının ya da kapakçıklarının genişlemiş, fazla çalışmış veya hasar görmüş olup olmadığını belirlemeye yardımcı olabilir. Kalbin içinden geçen doğal elektrik akımları kollara, bacaklara ve göğse yapışkan bantla bağlanan 12 ila 15 elektrot tarafından algılanır. Stres testi ise egzersiz sırasında yapılır. Eğer birey egzersiz yapamıyorsa, kalp atış hızını artırmak için doktor tarafından ilaç verilebilir. EKG ile birlikte kullanılan bu test, kalp hızı, ritmi veya elektriksel aktivitenin yanı sıra kan basıncındaki değişiklikleri de gösterebilir. Egzersiz yapılan testler sırasında kalbin sıkı çalışmasını ve hızlı atmasını sağlar, bu da damar sertliği teşhisinin belirlenmesine yardımcı olabilir.
Ultrason sırasında kullanılan bir ultrason cihazı, bireyin kolu veya bacağının çeşitli noktalarındaki tansiyonu yani kan basıncını ölçebilir. Bu belirli noktalardaki tansiyonun saptanması doktorun herhangi bir tıkanıklık olup olmadığını ve kanın atardamarlardan ne kadar hızlı aktığını belirlemesine yardımcı olur.
Damar sertliği Nasıl Tedavi Edilir?
Damar sertliği tedavisi, durumu kontrol altına almak veya mümkün olduğu vakalarda tersine çevirmek için sağlıklı bir diyet, egzersiz ve ilaç tedavisini içerir. Doktorların tedavi sürecindeki amaçlarından birisi aynı zamanda kan pıhtılarının oluşmaması için bireye özel bir tedavi planı geliştirmektir. Damar sertliğini tedavi edecek ilaçlar, durumdan etkilenen damarların konumuna ve sahip olabileceği diğer altta yatan koşullara göre reçete edilir.Damar sertliği tedavisi sürecinde kullanılan ilaçlar arasında kolesterol ilaçları, beta bloker ilaçları, anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri, kalsiyum kanal blokerleri ile diüretikler, ve pıhtı önleyici ilaçlar bulunur.
Kolesterol ilaçları kalp damarlarını genel olarak koruyabilir. Beta bloker ilaçlar tansiyonu ve kalp atış hızını yani nabzı azaltabilir ve göğüs ağrıları, kalp krizi riski ve kalp ritmini düzensizliği riskini azaltabilir. Anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri, kalsiyum kanal blokerleri ve diüretikler tansiyonu düşürerek kontrol altına alabilir ve kalp krizi olasılığını azaltabilir. kan basıncını düşürebilir. Pıhtı önleyici ilaçlar ise oluşan kan pıhtılarını çözebilir. Doktor bireyin ihtiyaçlarına göre başka ilaçlar da reçete edebilir.Damar sertliği İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri Ve Evde BakımSağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları, ilaçlar veya tıbbi prosedürler ile mümkün olduğu kadar erken tedavi edildiğinde ateroskleroz kalp hastalığının ilerlemesini önlemek veya yavaşlatmak mümkün olabilir.
Bireyler öncelikle sigara içmeyi bırakmaktır. Sigara damarlara zarar verir. Sigarayı bırakmak, atardamarları sağlıklı tutmak ve damar sertliği komplikasyonlarını önlemek için atılabilecek en iyi adımdır. Düzenli egzersiz dolaşım sisteminde kan akışını iyileştirir, tansiyonu düşürür ve damar sertliği ile kalp hastalığı riskini azaltır. Haftanın en az dört gününde en az 30 dakika egzersiz yapmak hedeflenmelidir. Bu egzersizleri 10 dakikalık seanslara bölmek yine faydalı olabilir. Asansör yerine merdiven kullanmak ve yemek arasında kısa bir yürüyüş yapmak yine birey için faydalı olacaktır.
Birey fazla veya az kiloda kalmaktan kaçınmalı ve sağlıklı bir kiloyu korumalıdır. Kilo kontrolü damar sertliği gelişimi için en önemli risk faktörlerinden ikisi olan yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol riskini azaltabilir. Birey için hedef kilonun ne olması gerektiği doktor tarafından belirtilebilir.
Meyveler, sebzeler, ve kepekli tahıllar ile dolu, rafine karbonhidratlar, şekerler, doymuş yağ, ve sodyum bakımından düşük kalp-sağlıklı bir diyet, bireyin kilosunu, tansiyonunu, kolesterolünü ve kan şekerini kontrol etmeye yardımcı olabilir. Beyaz ekmek yerine tam tahıllı ekmeği tercih etmek, atıştırmalık olarak elma, muz ya da havuç gibi meyveleri almak, yenilen yemeklerde tuz ve yağ miktarını kontrol etmek için paketlerin üzerindeki etiketlere dikkat etmek, zeytinyağı gibi tekli doymamış yağları kullanmak ve şeker ile şeker ikamelerini azaltmak veya ortadan kaldırmak bireyin için sağlıklı yemek alışkanlıkları sürdürmesini sağlayabilir.
Bireyler stresi mümkün olduğunca azaltmak için yönetmeyi denemelidir. Stresi yönetmek için kas gevşetme ve derin nefes alma gibi sağlıklı tekniklerden faydalanmak mümkündür.
Damar sertliği Nasıl Geçer?Damar sertliği kendiliğinden iyileşen bir durum değildir. Doğru tedavi uygulanmaz ise giderek ağırlaşan sağlık sorunlarına yol açabilir.
Damar sertliği Nasıl Önlenir?Damar sertliğinin gelişmesine yol açabilecek faktörler arasında yaş ve kalıtım gibi bazıları kontrol edilemez olsa dahi, bireyin damar sertliğini önlemek için atabileceği bir takım adımlar mevcuttur. Öncelikle birey sağlıklı bir diyet, egzersiz yapmak ve sigaradan kaçınmak gibi iyi kalp sağlığı alışkanlıklarını takip etmelidir. Birey aynı zamanda ilaçlarını reçete edildiği gibi kullanmalıdır. Yüksek tansiyonu, yüksek kolesterolü veya şeker hastalığı olan bireyler reçeteli ilaçlarını mutlaka doktorun belirttiği şekilde kullanmalıdır.