FOR INTERNATIONAL PATIENTS
Lyme Hastalığı Nedir?
Lyme hastalığı, Borrelia burgdorferi bakterisinin neden olduğu ve genellikle enfekte bir kara bacaklı kene ısırığıyla insanlara bulaşan bir enfeksiyondur. Enfekte kenelerin ısırığından sonra, ateş, baş ağrısı, yorgunluk ve deri döküntüleri semptomları gösterir. Erythema migrans adı verilen ve hastalığın erken evresinde görülen, genişleyen bir döküntüye sahiptir. Bu döküntüye Modern Latincede “göç eden kızarıklık” denilmektedir. Lyme hastalığı tedavi edilmezse, vücuttaki enfeksiyon eklemlere, kalp ve sinir sistemlerine yayılabilir. ABD, Avrupa ve Asya’da görülen bu hastalığa ülkemizde de rastlanmaktadır.
Lyme Hastalığı Neden Olur?
Lyme hastalığı, Borrelia burgdorferi adı verilen bakterinin neden olduğu bir enfeksiyondur. Bu bakteri, özellikle kara bacaklı kene (Ixodes scapularis) olarak da bilinen geyik keneleri tarafından taşınır. Her kene bu bakteriyi taşımaz.
Lyme hastalığına neden olan bakteriler, özellikle fareler gibi küçük kemirgenlerle beslenen genç kenelere geçer. İnsanlar ise enfekte bir kene tarafından ısırıldığında bu hastalığı kapar.
Lyme hastalığına yakalanma riski, ısırılan kenenin vücudunuzda ne kadar kaldığıyla da ilgilidir. Kenenin 24 saatten uzun bir süre yapışık kalması bakteri bulaşma riskini artırır. Özellikle yaz aylarında bu keneler aktiftir. İnsanlar farkında olmadan bu küçük keneler tarafından ısırılabilir ve gözle fark edilmesi çok zordur. Erişkin dişi keneler de bakteriyi bulaştırabilir, ancak daha büyük boyutları nedeniyle daha kolay fark edilip çıkarılabilirler.
Lyme Hastalığının Evreleri Nelerdir?
Lyme hastalığı üç evreye sahiptir. Bu evrelerde belirtiler örtüşebilir ancak hastalığın yayılma hızı ve neden olduğu sağlık problemi artabilir.
Evre 1: Erken Lokalize
İlk evre, kene ısırığından sonraki birkaç gün ile bir ayı kapsar. Bu dönemde bakteri vücuda yayılmamış, ısırık bölgesine yakındır. Bu dönemde; erythema migrans adı verilen, genellikle hedef tahtası veya dairesel bir şekle sahip döküntü görülür. Yorgunluk, halsizlik ve grip benzeri belirtiler dikkat çeker. Vücudun farklı kas ve eklem yerlerinde gezici ağrılar yaşanır. İştahsızlık ve lenf düğümlerinde şişme meydana gelir. Bu aşamada hastalığın erken teşhis ve tedavisi çok önemlidir.
Evre 2: Erken Yaygın Dissemine
İkinci aşama kene ısırığından birkaç hafta ila birkaç ay sonrasını kapsar. Bakteri artık vücudun diğer bölgelerine yayılmıştır. Enfeksiyon; kalp, beyin ve omuriliğe kadar yayılabilir. Birden fazla erythema migrans döküntüsü görülür. Vücutta gezici eklem, kas ve tendon ağrısı meydana gelir. Şiddetli baş ağrısına boyun sertliği eşlik edebilir. Işığa veya sese karşı hassasiyet oluşabilir. Yüzde zayıflık veya yüz felci meydana gelebilir. Kalp çarpıntıları, düzensiz kalp atışı ve nefes darlığı yaşanabilir.
Evre 3: Geç Dönem
Bu aşama enfeksiyondan aylar hatta yıllar sonra ortaya çıkabilir. Özellikle diz gibi büyük eklemlerde görülen sürekli ve tekrarlayan eklem ağrıları ile şişlikler oluşur. Konsantrasyon sorunları ile hafıza zayıflığı yaşanır. Ellerde ve ayaklarda karıncalanma, yanma, uyuşma hissi bu duruma eşlik eder. Anksiyete, depresyon ve uyku bozuklukları meydana gelebilir. Hastalığın bu aşamasında daha önce yaşanan belirtiler daha da kötüleşebilir.
Lyme Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Lyme hastalığının her aşamasının kendine özgü belirtileri vardır. Erken dönemde, kene ısırığı bölgesine yakın olan bakteriler sebebiyle hafif grip benzeri belirtiler ve cilt döküntüsü görülür. Tedavi edilmezse, bakteriler vücuda yayılabilir ve semptomlar ağırlaşır.
Erken Dönem Belirtileri:
- Erythema migrans döküntüsü: Lyme hastalığının karakteristik belirtisidir. Hedef tahtası veya daire şeklindedir. Ancak her döküntü bu şekilde görülmeyebilir, bazen düz ve genişleyen kırmızı bir leke de olabilir. Bu döküntü zamanla genişler. Lyme hastalığı olan kişilerin yüzde 30’u bu belirtileri hiç fark etmeyebilir veya geliştirmeyebilir.
- Yorgunluk: Kişi kendini grip olmuş gibi hissedebilir, yorgunluk, halsizlik ve bitkinlik görülür.
- Kas ve eklem ağrıları: Vücudun farklı bölgelerinde, farklı günlerde kas ve eklem ağrıları hissedilir. Bu ağrılara başka bir belirti eşlik etmez ve sebepsizdir.
- İştahsızlık: Lyme hastalığına yakalanan kişilerde iştah kaybı yaygındır.
- Şişmiş lenfler: Vücudun bağışıklık sistemi hücrelerini barındıran lenf düğümleri şişebilir. Bu şişlikler özellikle boyun ve koltuk altı gibi bölgelerde fark edilir.
- Ateş: Grip benzeri tabloya ateş eşlik edebilir.
İlerleyen Dönem Belirtileri:
Lyme hastalığı vücuda yayılmaya başladıkça belirtiler de yoğunlaşır. Kalp, beyin, omurilik gibi hayati organlara ulaşabilir. Lyme hastalığı beyne ulaştığında, bu durum genellikle Lyme nöroborrelyozu veya nörolojik Lyme hastalığı olarak adlandırılır.
Birden fazla erythema migrans döküntüsü görülür.
Kas, kemik, eklem ve tendonlarda sık sık yaşanan ağrılar meydana gelebilir.
Beyin ve omurilik iltihabı yaşanabilir. Hasta, şiddetli baş ağrısı ve boyun sertliğinden şikayet eder. Işığa ve sese karşı hassasiyet görülmeye başlanır.
Yüzün bir veya iki tarafında sarkma, zayıflama görülebilir. Bir gözü kapatma zorlanma başlar, yüz felci yaşanabilir.
Kalp iltihabı (kardit) , kalp çarpıntıları, düzensiz kalp atışı, baş dönmesi, nefes darlığı veya bayılma yaşanabilir. Bu belirtiler görülürse, acil tıbbi yardım alınmalıdır.
Konsantrasyon problemleri, beyin sisi ve hafıza sorunları meydana gelebilir.
Eller ve ayaklarda yanma, karıncalanma, uyuşma yaşanabilir. Bu duruma uyku bozuklukları eşlik edebilir.
Lyme Hastalığı Daha Çok Kimlerde Görülür?
Lyme hastalığı, açık hava etkinlikleri yapan herkesi etkileyebilir. Özellikle kampçılık, doğa yürüyüşü gibi doğayla iç içe olan aktivitelerle uğraşan kişiler daha fazla risk altındadır. Keneler, sıcaklık 7°C'nin üzerinde olduğunda aktif hale gelir. Genç ve yetişkin keneler yılın farklı zamanlarında aktif olsa da, her ikisi de Lyme hastalığını bulaştırabilir.
Genç kara bacaklı keneler, Mayıs ortasından Ağustos ortasına kadar aktiftir ve haşhaş tohumu büyüklüğündedir. Yetişkin keneler ise, Mart’tan Kasım’a kadar aktif olabilir. Susam tohumu büyüklüğündedir ve gözle görülme şansı daha yüksektir.
Lyme Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
Lyme hastalığının tanısını koymak bazen zor olabilir. Enfekte olduktan hemen sonra yapılan testler daha az güvenilirdir, çünkü Lyme hastalığı testleri, doğrudan enfeksiyonu değil, bağışıklık sisteminizin enfeksiyonla savaşmak için ürettiği proteinleri arar. Vücudunuzun yeterli antikoru üretmesi birkaç hafta sürebilir. Bu da testin pozitif çıkmasını geciktirebilir.
Bazı kişilerde hastalığa özgü döküntüler görülmeyebilir. Hastalığın belirtisi olan ateş ve vücut ağrıları başka hastalıklarla ilişkilendirilebilir. Bu nedenle Lyme hastalığı teşhis edilemeden ilerleyebilir. Erythema migrans döküntüsü, Lyme hastalığının kesin bir belirtisidir. Bu durumda, doktorunuz laboratuvar testlerine ihtiyaç duymadan teşhisi koyup tedaviye başlayabilir. Ayrıca risk faktörleri değerlendirilir.
Lyme Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Lyme hastalığı bakteriyel bir enfeksiyondur. Dolayısıyla antibiyotiklerle tedavi edilir. Tedavi süresi genellikle 10 gün ila birkaç hafta arasında değişebilir. Erken dönem Lyme hastalığında oral antibiyotik tedavisi uygulanır.
İleri evre Lyme hastalığı da genellikle oral antibiyotikler kullanılır. Ancak, kalp rahatsızlıkları veya nörolojik rahatsızlıklar görülüyorsa, damar yoluyla verilen intravenöz antibiyotiklerle tedavi süreci yürütülür.
Yaşınız, belirtileriniz, hastalığın aşaması, belirtilerin ciddiyeti ve diğer tıbbi durumlar değerlendirilir, doktorunuz tedavi planını buna göre oluşturur. Çoğu Lyme hastalığı vakası, antibiyotiklerle başarılı bir şekilde tedavi edilebilir. Ancak bazı kişilerde tedavi sonrasında da belirtiler devam edebilir.
CDC, kalıcı belirtileri anlamak, tedavi etmek ve yönetmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulduğunu vurgular. Mevcut kan testleri Lyme hastalığının tamamen iyileşip iyileşmediğini tespit edemeyebilir. Çünkü hastalıkla ilgili antikorlar aylarca hatta yıllarca kan dolaşımında yer alabilir.
Tedavi sonrasında belirtiler devam ediyorsa, bu semptomları ortadan kaldırmayı amaçlayan ek tedavi yöntemleri geliştirilebilir. Lyme artriti, menenjit veya nöropati gibi objektif bulgular varsa ek tedaviler yapılabilir. Tedavi sürecinizdeki en iyi protokol için doktorunuzla görüşmeniz daha doğru bir süreç sağlayacaktır.
Lyme Hastalığından Nasıl Korunulur?
Lyme hastalığından korunmanın en etkili yolu kene ısırması riskinden kaçınmaktır. Bunun için marketlerde satılan kene kovucular tercih edilebilir. Bu ürünler genellikle yapışkan değildir ve kolay uygulanır. Etiket talimatlarına dikkat edilmeli ve talimatlara göre kullanılmalıdır.
Keneler kıyafetlere tutunabilir ve oradan cildinize geçebilir. Kıyafetinizi korumak için, sivrisinekleri ve keneleri temas halinde öldüren bir böcek ilacı kullanabilirsiniz. Ancak bu tip ilaçlar doğrudan cilde uygulanmamalıdır. Kullanmadan önce tıbbi tavsiye alabilirsiniz.
Kene Güvenliği İçin Giyinme Önerileri
Keneler açıkta kalan cilt bölgelerini hedef alır. Kene ısırıklarından korunmak için kıyafetlerle basit ama etkili bir önlem alabilirsiniz.
- Uzun kollu giysiler ve uzun pantolonlar giyin: Orman yürüyüşü gibi kene ısırıkları için riskli bir aktiviteye katılacaksanız, bol ve hafif giysilerle cildinizi olabildiğince kapatın.
- Pantolonunuzu çorabınızın içine sokun: Bu önlemle kenelerin pantolon paçalarından tırmanmasını engellemiş olursunuz.
- Gömleğinizi pantolonunuzun içine sokun: Kenelerin pantolondan tırmanarak gömlek içerisine girmesini zorlaştırırsınız.
- Şapka takın: Keneler kafa derisine de yapışabilir. Şapka kullanmak kafa derisini korumaya yardımcı olur.
- Açık renkli kıyafetler giyin: Böylelikle koyu renkte olan keneleri fark etmeniz daha kolay olur.
Riskli Alanlardan Kaçının
Keneler genellikle nemli ve gölgeli alanlarda yaşar. Ormanlar, uzun otlar, çalılar, yaprak yığınları gibi yerlerde kene tehlikesi daha fazladır. Şehir parkları, bahçeler, oyun alanları gibi yerlerde de bulunabilirler. Dışarıda kene tehlikesine daha az maruz kalmak için şunları yapın:
- Yürüyüş yolunun kenarlarında bulunan yeşillik alanlardan uzak durun.
- Çimlerde veya yaprak yığınlarında çocukların ve evcil hayvanların oynamasına izin vermeyin.
- Yoğun bitki örtülerinden uzak durun.
Kene Isırırsa Ne Yapmalıyım?
Kendinizde ya da bir yakınınızda kene fark ederseniz öncelikle sakin kalmalısınız. Kene ısırığı Lyme hastalığına yakalanacağınız anlamına gelmez, ancak keneyi hızla çıkarmak gerekir. Kene ne kadar uzun süre yapışık kalırsa, hastalık bulaşma riski o kadar artar. Kene ısırığı durumunda bir sağlık kuruluşuna danışmanız ve tıbbi yardım almanız gerekebilir. Doktorunuz durumunuzu değerlendirecektir.
Keneler, ısırdıkları zaman birkaç gün boyunca cildinize yapışık kalır ve kan emerler. Bu süreçte, kene çengel benzeri ağız yapısıyla cildinize sıkı bir şekilde tutunur. Eğer hala hareket ediyorsa, derinize yapışmamış olabilir, ancak uygun bir ısırma noktası arıyor ya da daha önce ısırmış olabilir. Cildinize sıkı tutunduğunuzu hissediyorsanız yapışmış olabilir.
Vücuda tutunmuş olan keneyi patlatmayın, ezmeyin, üzerine herhangi bir kimyasal madde dökmeyin. Keneyi asla çıplak elle çıkartmaya çalışmayın. Elle kontrol edilmesi kolay dişsiz bir penset veya klemp ile alınmalıdır. Kene deriye yapıştığı yerin hemen üzerinden tutulur. Gövde kısmından tutulmamalıdır. Kenenin deriye gömülmüş ağız organelini serbest bırakmak için, deriye giriş yönünün tersine yukarı doğru hafif bir çekme uygulanabilir. Saatin tersi yönünde çevirerek veya çivi çıkartır gibi nazik hareketlerle çıkarılması sağlanabilir. Eğer bu işlemde zorlanacağınızı düşünüyorsanız veya profesyonel bir yardım almak istiyorsanız, vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurmanız daha doğru olacaktır.
Lyme Hastalığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Lyme Hastalığı Tamamen İyileşir mi?
Evet, Lyme hastalığı genellikle antibiyotiklerle tamamen tedavi edilebilir. Ancak bazı vakalarda, tedavi sonrasında kalıcı belirtiler devam edebilir. Bu durum, “kalıcı Lyme hastalığı belirtileri” olarak bilinir ve ek tedaviler gerektirebilir.
Lyme Hastalığı Aşısı Var mı?
Şu anda Lyme hastalığı için onaylanmış bir aşı bulunmamaktadır. Ancak hastalığın önlenmesi için korunma yöntemleri mevcuttur.
Lyme Hastalığı Bulaşıcı Mıdır?
Hayır, Lyme hastalığı kişiden kişiye bulaşmaz. Hastalık yalnızca enfekte bir kene ısırığı ile bulaşır. İnsandan insana doğrudan geçiş mümkün değildir.
Lyme Hastalığı Sadece Kenelerden mi Bulaşır?
Evet, Lyme hastalığı yalnızca enfekte kara bacaklı kenelerin ısırığıyla bulaşır. Başka böceklerden bulaşması mümkün değildir.
Lyme Hastalığında Doktora Görünmek Gerekir mi?
Evet, Lyme hastalığı belirtileri fark edildiğinde veya kene ısırığı sonrası doktorunuza başvurmanız önem taşır. Erken tedavi ile hastalığın ilerlemesi önlenebilir. Tedavi edilmeyen vakalarda ileri evre belirtiler görülebilir.
Lyme Hastalığı Hemen mi Ortaya Çıkıyor?
Lyme hastalığı, kene ısırığından sonraki birkaç gün ile birkaç hafta içinde belirtiler göstermeye başlayabilir. Döküntü, yorgunluk ve grip benzeri belirtiler genellikle erken dönemde ortaya çıkar.
Lyme Hastalığı Kesin Tedavi Edilir mi?
Çoğu Lyme hastalığı vakası, antibiyotiklerle kesin olarak tedavi edilir. Tedavi süresi ve yöntemi hastalığın evresine ve belirtilerin ciddiyetine göre değişir. Tedavi sonrasında da bazı belirtiler aylarca devam edebilir.
Vücudumuzdaki Her Kızarıklık Lyme Hastalığı Belirtisi midir?
Hayır, her kızarıklık Lyme hastalığının belirtisi değildir. Lyme hastalığına özgü olan "erythema migrans" genellikle hedef tahtası şeklinde ve genişleyen bir döküntüdür. Ancak döküntü fark edilmese bile hastalık belirtileri gelişebilir.
Lyme Hastalığı Belirtileri Tedaviden Hemen Sonra Kaybolur mu?
Lyme hastalığı belirtileri çoğu durumda tedaviden sonra kaybolur. Ancak bazı hastalarda yorgunluk ve eklem ağrıları gibi belirtiler bir süre daha devam edebilir.