Tomografi Nedir, Nasıl ve Neden Çekilir?

Tomografi (Bilgisayarlı Tomografi) Nedir?

Tomografi (bilgisayarlı tomografi), yaygın olarak kullanılan ve vücut içi yapıları (kas, damar, iç organ vb.) detaylıca görüntülemeye yarayan yöntemdir. Tomografi kelimesinin etimolojik kökeni Yunancadan gelen “tomos" ve “graphe” kelimelerine dayanır. Tomos Antik Yunancada “kesit, dilim veya bölüm” gibi anlamlara gelirken “graphe” ise çizim anlamı taşır. Tomografi, vücudun bölümlerini ayrıntılı şekilde X ışınlarıyla tarayarak detaylı bir resim oluşturur.

Tomografi taraması esnasında özel röntgen ışınları vücudun etrafında dairesel hareketler çizerek dolaşır ve fizyolojik yapıların farklı açılardan kesitlerini yakalar. Bilgisayar toplanan verileri işler ve farklı açılardan yakalanan kesitleri bir araya getirir. Bu da vücut içerisindeki herhangi bir anatomik bölgenin üç boyutlu görünümünü oluşturur. Tomografiden çoğu zaman bilgisayarlı tomografi olarak da söz edilebilir.

Tomografi Çeşitleri Nelerdir?

Tomografi çeşitleri ilaçlı tomografi veya ilaçsız bilgisayarlı tomografi olarak sınıflandırılabildiği gibi tomografi çekilecek bölgeye, organa veya amaca göre de çeşitlenebilir. Yaygın tomografi çeşitlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Beyin tomografisi,
• Boyun tomografisi,
• Toraks (göğüs) tomografisi,
• Batın (karın) tomografisi olarak 4 ana grup örneği verilebilir.

Bunun yanında çeşitli bölgelerin veya organların belirli bir kısmının tomografik yöntemlerle çekilmesi bu listeyi çeşitlendirebilir. Örneğin larenks tomografisi veya lomber tomografisi gibi vücudun spesifik bölümleri için kullanılan tomografi türlerinden bahsetmek mümkündür.

Tomografi Cihazı Nasıl Çalışır?

Tomografi cihazının X ışınlarını kullandığından ve elde ettiği kesitlerle bir görüntü oluşturduğundan bahsettik. Bu işlemi yaparken nasıl çalıştığına daha ayrıntılı bakabiliriz.

• Öncelikle hastanın tomografi tarama cihazına ait dairesel açıklığın içinde yer alan masa üzerine uzanması istenir. Kesitler hâlinde alınan görüntüler birleştirildiği için hastanın kıpırdamadan durması gerekir. Böylece cihaz kaliteli bir görüntü oluşturabilir.
• Tomografi tarama işleminin kendisi ağrılı veya acılı bir işlem olmadığı için çekim öncesi herhangi bir protokol uygulanmaz. Hastanın bilinci açıktır.
• Uzman teknisyen tarayıcı kontrollerini ayrı bir oda içerisinden sağlarken odanın penceresinden hastayı gözlemleyebilecek bir konumda bulunur. Cihazın olduğu odada bulunan ses sistemi sayesinde hastayla irtibatta kalır ve hasta ihtiyaç duyduğunda ona gerekli desteği sağlar.
• Tomografi cihazına ait olan motorlu röntgen cihazı, hastanın uzandığı masanın etrafında dönebilme kabiliyetine sahiptir. Tomografi cihazı çalıştırıldıktan sonra röntgen motoru dönmeye başlar ve her bir dönüş yaklaşık 1 saniye alır. Bu sırada cihazın çalışmaya başladığının sinyalini veren uğultu benzeri bir ses duyulabilir.
• Vücut dokuları tarafından alınan bu ışınlar tarayıcı tarafından farklı açılardan anlık olarak toplanır ve görüntüye dönüştürülmek üzere bilgisayara yönlendirilir.

Yakın zamanda ameliyat olduysanız veya yaralandıysanız işlem boyunca hareketsiz kalmak zorlayıcı olabilir. İstediğiniz takdirde teknik ekip gerekli önlemleri alarak mümkün olduğunca rahat bir işlem geçirmenize yardımcı olur.

Tomografi Neden Çekilir?

Vücutta yer alan hemen hemen her yapıyı görüntüleme yetisi sayesinde doktorlar tarafından teşhis ve tedavi planında tomografi yöntemi tercih edilebilir. Peki, tomografi ne için çekilir? Tomografi çekiminin en yaygın nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Kemikte meydana gelmiş bir kırılma olup olmadığını görebilmek,
• Kas dokudaki hasarı teşhis edebilmek,
• Tümör oluşumundan şüpheleniyorsa durumu netleştirmek veya yerini tespit edebilmek,
• Trafik kazası gibi olaylardan sonra organların durumunu izleyebilmek,
• Akciğerde veya karaciğerde kitle gibi anormal oluşumları belirlemek,
• Kanser taraması ve kanserli yapının takibini yapmak,
• Kanser tedavisi sürecinde tedavi yönteminin ne kadar etkili olduğunu değerlendirmek,
• Biyopsi almadan önce görüntüleme yapmak,
• Ameliyat gibi işlemlerden önce tedavi planı oluşturmak,
• Kan pıhtısı veya enfeksiyon gibi rahatsızlıkların yerini tespit etmek,
• Çeşitli bağırsak bozukluklarına tanı koyabilmek,
• Böbrek taşı gibi sorunları tespit etmek,
• Beyin yaralanmaları, beyin ve omurilik hasarı gibi ciddi durumlarda ilgili bölgenin ayrıntılı incelemesini yapabilmek.

Bu örneklerin yanı sıra pek çok farklı durumda bilgisayarlı tomografiye ihtiyaç duyulabilir.

Tomografi ile Hangi Organlar Görüntülenebilir?

Tomografi sayesinde vücuttaki çeşitli organların ve dokuların rahatlıkla görüntülenebildiğinden bahsettik. Tıp alanında sıkça tercih edilen tomografik yöntemleri ve görüntüleme yapılan organları şu şekilde örneklemek mümkündür:

Batın Tomografi

Karın bölgesinde yer alan karaciğer ve dalak gibi organların taraması yapılır. İç kanamadan veya apse oluşumundan şüphelenildiğinde başvurulan ilk yöntemlerden biridir.

Beyin Tomografisi

Beyin ve sinüs gibi başın üst bölümünde yer alan bölgenin görüntülerini yakalamak için tercih edilir. Beyin tümörü, Şiddetli baş ağrısı görüldüğünde bunun nedeninin (beyin kanaması, beyin tümörü gibi) açığa kavuşturulması

Göğüs Tomografisi

Toraks tomografi olarak da bilinir ve akciğerlerin detaylı görüntülenmesini yapar. Göğüs ağrısı veya nefes darlığı gibi sorunlarla gelen hastalarda tercih edilebilir.

Boyun Tomografisi

Boyun tomografisi kafatasının hemen altından başlayarak akciğerlerin başına kadar olan boyun bölgesini kapsar. Bu bölgede yer alan dil ve ses telleri gibi kısımlar da görüntülenerek tümör veya kitle tespiti yapılabilir.

Pelvik Tomografisi

Kalça kemikleri arasında kalan ve pelvik olarak tanımlanan bölgenin taranması için tercih edilir. Üreme sistemine ait genital yapıların veya idrar yoluna ait organların görüntülenmesini sağlar.

Kemik Tomografisi

Kemiklerin detaylı görüntülenmesi ve olası kırıkların tespitinde kullanılan tomografi çeşididir. Ek olarak kemik dokunun çevresinde bulunan çeşitli yapılar da yine bu yöntemle görüntülenebilir.

Tomografi Sonucu Ne Zaman Çıkar?

Tomografi sonucu yaklaşık 1 ila 2 günlük bir süreçte çıkar. Eğer kişi acil servisten giriş yapmış bir hastaysa veya durum acilse sonuçlar daha erken çıkabilir. Tomografi sonuçlarınız radyolojik bir görüntüden oluşacağı için öncelikli olarak uzman radyolog tarafından değerlendirilir. Saptanan bulgular açıklayıcı biçimde rapor edilir. Bu rapor hastayı tomografi çekimine yönlendiren doktora iletilir ve sonuçlar doktor tarafından hastaya aktarılır.

Tomografi Çekimi Ne Kadar Sürer?

Çekim işleminin kendisi, çekim yapılacak bölgenin yerine ve boyutuna bağlı olarak genellikle 10 ila 15 dakikalık sürede tamamlanabilir. Ancak çekim öncesi hazırlık süreci de dâhil edildiğinde bu sürenin daha fazla olması mümkündür. Bunun yanı sıra ilaçlı tomografi çekilecekse süre daha uzun olabilir.

Çekim alanının ayarlanması, hastanın hazırlanması, verilecekse kontrast maddenin hastaya verilmesi gibi adımlar hazırlık süreci kapsamındadır. Dolayısıyla tüm süreci değerlendirdiğimizde 30 dakika ile 1 saatlik bir süreci tomografi çekimine ayırmanız gerekebilir.

İlaçlı Tomografi Nedir, Nasıl Çekilir, Ne Kadar Sürer?

İlaçlı tomografi, görüntüde kontrast yaratacak maddenin vücuda verilmesini içeren bir yöntemdir. Peki, ilaçlı tomografi neden çekilir?

İncelenecek spesifik organ veya dokunun çok daha net ve keskin olarak görüntülenmesini sağlamak amacıyla tercih edilir. Kullanılan bu madde gelen X-ışınlarını bulunduğu bölgede yansıtarak sonuç resminde parlaklık yaratır. Bu sayede yumuşak dokular, inceleme aşamasında hekime daha vurgulu bir görüntü sunabilir. İncelenecek bölgenin yerine ve türüne göre ilacın vücuda verilme yöntemleri değişebilir. Örneğin:

• Yemek borunuz veya mideniz gibi sindirim sistemi organlarınızın bir kısmı taranıyorsa kontrast madde oral yolla vücuda verilebilir. Bunun için kontrast maddenin de içinde bulunduğu bir sıvı içmeniz istenebilir.
• Safra kesesi veya karaciğer gibi vücudun daha iç kesimlerinde yer alan organlarınız ve dokularınız için enjeksiyon yolu tercih edilebilir.
• Sindirim sisteminin bir diğer kısmı olan bağırsaklarınızın görüntülenmesi içinse kontrast madde lavman yöntemiyle vücuda zerk edilir.

Kontrast madde ağızda metalik tat bırakabilir; sıcaklama, rahatsızlık, şişkinlik, kısa süreli baş ağrısı veya mide bulantısı gibi hafif yan etkilere sebep olabilir. Bu etkiler çok kısa sürelidir ve birkaç dakika içerisinde kendiliğinden geçer. 24 saatlik süre içindeyse kontrast maddenin tamamı idrar yoluyla vücuttan atılır.

Kontrast madde vücuda verildikten hemen sonra bilgisayarlı tomografi çekim adımları izlenerek çekim yapılır ve ortalama yarım saat içinde çekim tamamlanır. Hastanın hazırlanma süreci, kontrast maddenin hazır hâle getirilmesi ve vücuda verilmesi gibi işlemler de dâhil edildiğinde bu sürede farklılıklar olabilir. Çekim bittikten sonra kontrast maddenin vücudunuzda yaratabileceği tepkileri gözlemlemek amacıyla kısa süreliğine beklemeniz gerekebilir.

Tomografi, Röntgen ve MR Arasındaki Fark Nedir?

Üç işlem de vücutta çeşitli bölgelerin ve yapıların görüntülenmesi için başvurulan yöntemlerdir. Röntgen ve tomografi X-ışınları sayesinde görüntü elde edilen yöntemlerdir. İlk akla gelen ve yaygın olarak bilinen yöntem röntgendir ancak tomografi, röntgene kıyasla daha detaylı ve üç boyutlu bir görüntü sunarak röntgenin yetersiz olduğu durumlarda tercih edilir.

Röntgen; kas, tendon, bağ gibi yumuşak dokuları göstermekte yetersizdir. Kemikleri incelemek için kullanılır. Röntgen ve tomografi cihazları çalışırken radyasyon yayar. MR ise elektromanyetik dalgalar ve radyo frekanslarıyla çalışır. Yumuşak doku olarak nitelendirilen yapıların detaylı incelenmesinde genellikle MR'dan faydalanılır. Ayrıca diğer yöntemlere kıyasla MR çekiminde daha fazla sesle ve çekim daha uzun sürer.

Tomografi İşleminden Önce ve Sonra Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?

Tomografi işlemi öncesi dikkat etmeniz gereken detayları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Düzenli kullandığınız bir ilaç bulunuyorsa, kronik bir rahatsızlığınız veya alerjiniz varsa çekim yapacak sağlık ekibini mutlaka bilgilendirmelisiniz.
• Takı, piercing, takma diş, gözlük gibi metal içeren nesneleriniz varsa çıkarmalısınız. Bu nesneler görüntünün kalitesini olumsuz etkileyebilir.
• İşlemden birkaç saat öncesinde, özellikle ilaçlı tomografi tercih edilecekse yeme-içmeyi kesmeniz gerekebilir. Tetkiki talep eden doktordan ayrıntılı bilgi almak son derece önemlidir.

Ayakta tedavi gören bir hastaysanız ve ilaçsız gerçekleştirilen bilgisayarlı tomografiye yönlendirildiyseniz işlem sonrası normal rutininize dönebilirsiniz. Eğer ilaçlı tomografi kapsamında kontrast madde kullandıysanız baş dönmesi gibi hafif yan etkiler göstermiş olabilirsiniz. Böyle bir durumda kendinizi iyi hissedene kadar doktor kontrolünde beklemeniz faydalı olabilir. Kontrast madde idrar yoluyla vücuttan uzaklaştırılacağı için işlem sonrası bol su içmek süreci hızlandıracaktır.

Tomografi Çektirmenin Zararları Nelerdir?

Tomografi, teşhis koymak veya tedavi planı geliştirmek için tıbbi amaçla yapılan bir işlem olduğundan işlemin kendisini zararlı olarak nitelendirmek yanıltıcı olabilir. Tomografi işlemi sırasında kişi radyasyona maruz kalacağından oluşabilecek riskler konusunda endişe duyulması mümkündür. Ancak bilgisayarlı tomografi taramalarında maruz kalınan radyasyon dozlarının uzun vadeli zararları düşüktür.

İlaçlı tomografi çekiminde kullanılan kontrast madde, çeşitli maddelere alerjisi bulunan bireyler için tehlikeli olabilir. Özellikle iyota karşı alerjisi olanlarda yan etkilere neden olabilir. Ancak bu madde vücuttan hızlı bir şekilde atılır ve genellikle hayati risklere sebep olmaz.

Eğer tomografi çekilmesi istendiğinde hamileyseniz, hamilelik şüphesi taşıyorsanız veya emziriyorsanız bunu mutlaka doktorunuza bildirmelisiniz. Tomografi esnasında vücuda gelen radyasyonun bebeğinize zarar verme riski tahmin edildiği kadar yüksek olmasa da doktorunuz tedbir amaçlı farklı görüntüleme yöntemlerine başvurmak isteyebilir.