Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?
Borderline kişilik bozukluğu ya da diğer adıyla sınırda kişilik bozukluğu bireyin kendisi ve başkaları hakkında düşünme ve hissetme şeklini etkileyen ve günlük yaşamda sorunlara neden olan bir akıl sağlığı bozukluğudur. Borderline kişilik bozukluğu bireyin kendisi hakkında sahip olduğu öz imgeye dair sorunlar, duygular ile davranışları yönetme zorluğu ve başkaları ile ilişkilerde istikrarsızlık şeklinde görülebilir.
Borderline kişilik bozukluğundan muzdarip bir birey yoğun bir terk edilme veya istikrarsızlık korkusu içindedir ve yalnız kalmaya tahammül etmekte zorluk çekebilir. Bireyin gösterdiği yoğun öfke, dürtüsellik ve sık ruh hali değişimleri, kendisi sevgi dolu ve kalıcı ilişkiler kurmak istese dahi başkalarını çevresinden uzaklaştırabilir.
Borderline kişilik bozukluğu ilk defa yaygın olarak erken yetişkinlik döneminde görülür. Durum, genç yetişkinlik döneminde daha ağır bir hal alabilir ve ilerleyen yaşla birlikte yavaş yavaş iyileşebilir.
Borderline kişilik bozukluğu vakalarının büyük bir kısmında doğru tedavinin uygulanması sayesinde birey zaman içerisinde iyileşebilir ve hayatını kendisi için tatmin edici kalitede yaşamayı öğrenebilir.
Borderline yani sınırda kişilik bozukluğunun adı, bu bozukluğun ilk olarak psikoz ve nevroz olarak adlandırılan iki psikiyatrik durum arasındaki bir sınır şeklinde tanımlanmasından gelmektedir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Diğer akıl sağlığı bozukluklarında da olduğu üzere, borderline kişilik bozukluğunun kesin nedeni tıp ve akıl sağlığı uzmanları tarafından tam olarak anlaşılamamıştır.
İkizler ve aileler üzerinde yapılan araştırmalar, kişilik bozukluklarının kalıtsal olabileceğini veya aile üyeleri arasındaki diğer akıl sağlığı bozukluklarıyla güçlü bir şekilde ilişkili olabileceğini göstermektedir. Yani anne, baba ya da kardeş gibi yakın akrabaları borderline kişilik bozukluğu geliştirmiş bireylerde bu durumun görülmesi riski daha yüksektir.
Yapılan araştırmalar sürecinde borderline kişilik bozukluğu olan bireylerin beyinlerindeki duygu düzenleme, dürtüsellik ve saldırganlıkla ilgili belirli bölgelerinde değişiklikler olduğunu göstermiştir. Bütün bunlara ek olarak, serotonin gibi ruh halini düzenlemeye yardımcı olan bazı beyin kimyasalları bireyin vücudu tarafından düzgün bir şekilde kullanılamayabilir.
Stresli bir çocukluk gibi kişilik gelişimini etkileyen faktörler de borderline kişilik bozukluğu geliştirme riskini artırabilir. Birçok borderline kişilik bozukluğu vakasında birey kişi çocukluk döneminde cinsel veya fiziksel istismara uğradığını veya ihmal edildiğini ifade etmiştir. Bazı vakalarda ise bireyler genç yaşta bir ebeveyni ya da kendisine bakan bir başka yakın yetişkini yakın bakıcıyı kaybetmiş, onlardan ayrılmış ya da madde kötüye kullanımı veya diğer akıl sağlığı sorunları olan ebeveynleri ya da bakıcıları olmuştur. İçerisinde sürekli düşmanca çatışmaların sürdüğü istikrarsız aile ilişkilerinin yaygın olduğu aile ortamının da borderline kişilik bozukluğu gelişimine katkıda bulunduğu gözlemlenmiştir. Borderline Kişilik Bozukluğu İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?Borderline kişilik bozukluğu bireyin hayatının birçok alanına zarar verebilir ve yakın ilişkileri, işi, okulu, sosyal aktiviteleri ya da öz imajı olumsuz etkileyebilir. Borderline kişilik bozukluğu bireyin hayatında eğitimi yarıda bırakmak, dürtüsel ve riskli davranışlar nedeniyle planlanmamış gebelikler, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, motorlu araç kazaları, fiziksel kavgalar, evlilik stresi veya boşanma gibi çatışmalarla dolu ilişkiler, hapis cezası gibi birden çok yasal sorun, intihara teşebbüs, kendini kesme ya da yakma ile kendine zarar verme ve bu yüzden sık sık hastaneye yatma, sürekli tekrarlanan iş değişiklikleri veya kayıpları ile taciz edici ilişkilere dahil olma ve bu ilişkilerde zarar görmeye rağmen ilişkiyi sürdürme gibi komplikasyonlara neden olabilir.
Bunlara ek olarak bireyde alkol veya maddelerin kötüye kullanımı, anksiyete bozuklukları, bipolar bozukluk, depresyon, dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu yani kısaca DEHB, travma sonrası stres bozukluğu yani kısaca TSSB, yeme bozuklukları ile diğer kişilik bozuklukları gibi başka akıl sağlığı bozukluklarının da görülmesi ihtimali yüksektir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Borderline kişilik bozukluğu bireyin kendisi hakkında hissettiklerini, başkalarıyla kurduğu ilişkileri ve genel olarak nasıl davrandığını etkiler.
Borderline kişilik bozukluğunun yaygın belirti ve semptomları arasında öncelikle yoğun bir terk edilme korkusu bulunur. Birey gerçek ya da sadece kendi hayal dünyasında bulunan bir ayrılıktan ya da reddedilmekten kaçınmak için aşırı önlemler alma eğilimi gösterir. Birey ayrılma veya reddedilme korkusuna yanıt olarak intihara yönelik tehditler edebilir veya kendine zarar verebilecek davranışlar gösterebilir.
Bir başka kişiyi kısa bir süre için idealize etmek ve sonra aniden o kişinin bireyi yeterince umursamadığı veya kendisine karşı acımasız davrandığına inanmak gibi istikrarsızlıklar, yoğun ilişki kurma eğilimi, bireyin kendi öz kimlik ve öz imajında hedefleri ile değerlerinin hızla ve sürekli değişmesi, bireyin kendisini kötü ya da hiç var olmamış gibi görmesi de borderline kişilik bozukluğunun belirtileri arasındadır.
Birey birkaç dakikadan birkaç saate kadar devam eden, strese bağlı paranoya ve gerçekle temasın kesildiği dönemler yaşayabilir ya da kumar oynamak, dikkatsiz araba kullanmak, güvenli olmayan cinsel ilişki, aşırı yemek yeme veya uyuşturucu kullanımı gibi dürtüsel ve riskli davranışlar ile aniden iyi bir işi bırakarak veya pozitif bir ilişkiyi sona erdirerek kendi başarısını sabote etme eğilimi gösterebilir.
Bu davranışların yanı sıra birey birkaç saatten birkaç güne kadar devam edebilen ve yoğun mutluluk, sinirlilik, utanç veya endişe gibi duyguları içerebilen geniş ruh hali dalgalanmaları yaşayabilir. Bunların yanı sıra sürekli devam eden bir boşluk hissi yaşayabilir.
Birey sık sık öfke kontrolünü yitirebilir, çevresine karşı alaycı ya da sert olabilir ve fiziksel kavgaya girmek gibi uygunsuz, yoğun öfke patlamaları yaşayabilir.
Bu belirti veya semptomlardan bir veya birkaç tanesine sahip olduğunun farkında olan bireyler bu konu hakkında bir hekimle veya bir akıl sağlığı uzmanı ile konuşmalıdır. Özellikle intihar düşünceleri olan ya da kendisini incitmek ile ilgili fantezileri veya zihinsel imgeleri olan bireyler mutlaka acil olarak tıbbi ve psikolojik yardım almalıdır. Aynı zamanda sevdiği birisine, yakın bir arkadaşına ya da güvendiği bir meslektaşı ya da iş arkadaşına da ulaşmalıdır.
Bir aile üyesinde veya arkadaşında borderline kişilik bozukluğuna ait belirti veya semptomlarının fark edilmesi durumunda birey, o kişinin bir doktora ya da bir psikoloğa görünmesi için konuşmalıdır. Bu tür bir durum bireyin kendisinde strese yol açıyorsa, birey kendisi de bir terapist ile görüşmenin durum için faydalı olduğunu görebilir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?
Borderline kişilik bozukluğunun teşhisi sırasında diğer kişilik bozukluklarının teşhisi sürecinde kullanılanlara benzer yöntemlerden faydalanılır. Birey doktoru ya da akıl sağlığı uzmanı ile ayrıntılı bir görüşme gerçekleştirir. Bireyin doktoru çeşitli anketlerin doldurulmasını da içerebilecek psikolojik bir değerlendirme gerçekleştirir. Bu süreçte bireyin tıbbi geçmişini öğrenir ve bir fizik muayene yapabilir. Bütün bu aşamalarda doktor birey ile bireyin belirti ve semptomlarını tartışacaktır.
Borderline kişilik bozukluğu tanısı genellikle çocuklarda veya gençlerde değil yetişkinlerde yapılır. Uzmanlar bunun nedeninin borderline kişilik bozukluğunun erken belirti ve semptomları gibi görünen durumların çocukların büyümesi ve daha olgunlaşmasıyla birlikte ortadan kaybolması olduğunu düşünmektedir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Nasıl Geçer?
Borderline Kişilik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Borderline kişilik bozukluğu tedavisi bireyin durumunu yönetme ve başa çıkma becerilerini öğrenmesine yardımcı olabilir. Buna ek olarak depresyon veya madde kullanımı gibi borderline kişilik bozukluğuyla birlikte sıklıkla aynı zamanda ortaya çıkan diğer akıl sağlığı bozuklukları için de tedavi sürecini eş zamanlı olarak içerebilir. Birey doğru tedavinin uygulanması sonucunda kendisini daha iyi hissedebilir ve daha yüksek bir hayat kalitesine sahip olabilir.
Borderline kişilik bozukluğu esas olarak psikoterapi kullanılarak tedavi edilir. Bazı vakalarda psikoterapinin yanı sıra ilaç kullanımı da mümkündür. Bireyin ya da çevresindekilerin güvenliğinin risk altında olduğu durumlarda doktor bireyi hastaneye yatmayı da önerebilir.
Aynı zamanda konuşma terapisi olarak da adlandırılan psikoterapi borderline kişilik bozukluğu tedavi süreci için temel bir yaklaşımdır. Terapist bireyin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayacak şekilde doğru terapi türünü seçecektir. Psikoterapinin hedefi bireyin bireyin mevcut olan fonksiyon yeteneğine odaklanmasına, bir durum karşısında hemen harekete geçmek yerine duygularını gözlemesine yardımcı olarak bireyin kendi dürtüselliğini azaltmasına, rahatsız edici duyguları yönetmeyi öğrenmesine ve kendisi ile başkalarının duygularının farkında olarak ilişkileri geliştirmeye çalışmasına yardımcı olmaktır.
Borderline kişilik bozukluğu tedavisi sürecinde etkili olduğu uzmanlar tarafından gözlemlenen çeşitli psikoterapi türleri arasında diyalektik davranış terapisi yani kısaca DBT, şema odaklı terapi, zihinselleştirme temelli terapi yani kısaca MBT, duygusal öngörülebilirlik ve problem çözme için sistem eğitimi ile aktarım odaklı psikoterapi yani kısaca TFP bulunur.
Diyalektik davranış terapisi özellikle borderline kişilik bozukluğunu tedavi etmek için tasarlanmış grup ve bireysel terapi yöntemlerini içerir. DBT, bireyin duygularını nasıl yöneteceğini, sıkıntıya nasıl tahammül edeceğini ve ilişkileri nasıl geliştireceğini öğretmek için becerilere dayalı bir yaklaşım kullanır.Şema odaklı terapi, bireysel veya grup halinde yapılabilir. Bireyin olumsuz yaşam kalıplarına yol açan, kendisinin karşılayamadığı ihtiyaçlarını belirlemesine yardımcı olabilir. Gençlikte bireyin hayatta kalması için gerekli olan bu yaklaşım, bir yetişkin olarak hayatın birçok alanında incitici olabilir. Terapi, pozitif yaşam modellerini teşvik etmek için bireyin kendi ihtiyaçlarını sağlıklı bir şekilde karşılamasına yardımcı olmaya odaklanır.Zihinselleştirme temelli terapi bireyin herhangi bir anda kendi düşüncelerini ve duygularını tanımlamasına ve durumla ilgili alternatif bir bakış açısı oluşturmasına yardımcı olan bir tür konuşma terapisidir. MBT tepki vermeden önce düşünmenin önemini vurgular.Duygusal öngörülebilirlik ve problem çözme için sistem eğitimi ise bireyin aile üyelerini, bakıcılarını, arkadaşlarını veya hayatındaki önemli diğer bireyleri de doğrudan tedavi sürecine dahil eden gruplar halinde çalışmayı içeren 20 haftalık bir tedavidir. Diğer psikoterapi türlerine ek olarak kullanılır.Aynı zamanda psikodinamik psikoterapi olarak da adlandırılan aktarım odaklı psikoterapi bireyin duygularını ve kişilerarası ilişkilerde karşısına çıkan zorlukları anlamasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Birey, bu terapide elde ettiği içgörüleri dışarıda devam eden durumlara uygulayabilir.
Bireyin psikiyatrik tedavi yaklaşımı vaka yönetimi ile tedaviyi iş veya okula katılım beklentisiyle sabitlemeye dayanır. Duygular için kişilerarası bağlamı dikkate alarak duygusal açıdan zor anları anlamlandırmaya odaklanır. Bütün bu tedavi sürecinde ilaçlar, destek grupları, aile eğitimi ve bireysel terapi entegre edilebilir.
Normal şartlarda özellikle doğrudan borderline kişilik bozukluğunun tedavisi için onaylanmış bir ilaç henüz geliştirilmemiştir ancak bazı ilaçlar durum ile birlikte ortaya çıkan anksiyete, depresyon, dürtüsellik veya saldırganlık gibi sorunların yönetiminde bireye yardımcı olabilir. Bu amaçla kullanılan ilaçlar arasında antidepresanlar, antipsikotikler veya duygudurum dengeleyici ilaçlar yer alabilir. Bu ilaçların yararları ve yan etkileri hakkında birey doktoru ile konuşmalı ve doktorun haberi olmadan bu ilaçları almayı bırakmamalıdır.
Bazı vakalarda bireyin bir psikiyatri hastanesinde veya klinikte daha yoğun tedaviye ihtiyacı olabilir. Hastanede yatmak bireyi kendine zarar vermekten koruyabilir ve intihar düşünceleri ile intihara eğilimli davranışları kontrol altına alabilir.
Bütün bu süreçte bireyler iyileşmenin zaman alacağını unutmamalıdır. Bireyin kendi duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını yönetmeyi öğrenmek zaman alır. Birçok vakada bireyler önemli ölçüde iyileşir ancak borderline kişilik bozukluğunun bazı semptomları ile birey her zaman mücadele edemeyebilir. Bireyin belirtilerinin daha iyi veya daha kötü olduğu dönemler olabilir. Tedavi süreci bireyin, işlev görme yeteneğini geliştirebilir ve kendisini daha iyi hissetmesine yardımcı olabilir.
Borderline kişilik bozukluğunu tedavi etme deneyimi olan bir akıl sağlığı uzmanına danışmak, borderline kişilik bozukluğunun kontrol altına alınması için bireye en iyi fırsatı sağlar.
Borderline Kişilik Bozukluğu İle Başa Çıkma Ve DestekBorderline kişilik bozukluğu ile ilişkili belirti semptomlar, birey kendisi ve çevresindekiler için stresli ve zorlayıcı olabilir. Birey duygularının, düşüncelerinin ve davranışlarının kendi kendine zarar verdiğinin veya zarar verici olduğunun farkında olsa dahi bunları yönetemeyeceğini hissedebilir. Bunun için mutlaka profesyonel yardım alması ve tedavi planına sadık kalması gereklidir. Birey savsaklamadan tüm terapi seanslarına katılmalı ve kendisine reçete edilen ilaçları sadece belirtildiği şekilde almalıdır.
Profesyonel tedaviye ek olarak bireyin durumunu yönetmesine yardımcı olması için atabileceği birkaç adım mevcuttur:
- İlk ve en önemli adım olarak borderline kişilik bozukluğu için kendisini suçlamamalı ancak durumu tedavi ettirme sorumluluğunun farkında olmalıdır.
- Bozukluğun nedenlerini ve bu nedenlerin tedavilerini anlamak için hastalık hakkında bilgi edinmelidir. Öfke patlamalarının veya dürtüsel davranışlarının nasıl tetiklendiğini çözmeye çalışması bireye çok yardımcı olabilir.
- Bir sonraki krizde ne yapılacağına dair bir plan geliştirmek için akıl sağlığı uzmanı ile birlikte çalışmalıdır. Birey kendisini anlamalarına ve desteklemelerine yardımcı olmaları için kendisine yakın kişileri tedavi sürecine dahil etmeyi düşünmelidir. Birey kendisi ve başkaları için sınırlar belirleyerek duygularını başkalarını kaçırmayacak ve uzaklaştırmayacak şekilde nasıl daha uygun ifade edebileceğini öğrenmelidir.
- Eğer madde kullanımı sorunu varsa, birey bununla ilgili tedavi sürecine başlamalıdır. Birey sağlıklı beslenme, fiziksel olarak aktif olma ve sosyal faaliyetlerde bulunma gibi sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmelidir. Nefes alma teknikleri ve farkındalık meditasyonu gibi başa çıkma becerilerini uygulamak yoğun duyguları yönetmek için bireye yardımcı olabilir. Buna bağlı olarak birey başka İnsanların kendisi hakkınızda ne hissettiği veya ne düşündüğü hakkında varsayımlarda bulunmamalıdır.
- Borderline kişilik bozukluğu olan başkalarına ulaşmak ve onlarla görüşleri ya da deneyimleri paylaşmak, bireyin kendisini anlayabilen ve kendisine saygı duyan insanlardan oluşan bir destek sistemi oluşturmasına yardımcı olabilir.