Gastroenterit Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Gastroenterit Nedir?

Gastroenterit kısaca bağırsak zarının ve midenin iltihaplanmasıdır. Halk arasında mide üşütmesi olarak da anılabilir. Bu noktada "Kronik ve akut gastroenterit nedir?" sorusu akla gelebilir. Akut gastroenterit 14 günden kısa süren hastalığa verilen isimdir. Kronik gastroenterit ise 30 günden daha fazla devam eder.

Gastroenterit Belirtileri

Gastroenteritin belirtileri çoğunlukla aniden ortaya çıkar. Yaygın olarak görülen gastroenterit enfeksiyonunun belirtileri şöyle sıralanabilir.

• Ateş,
• Mide bulantısı,
• Karın krampları,
• Kusma,
• İştah kaybı,
• İshal.

Gastroenterit kusma ve ishal nedeniyle vücutta dehidrasyona (aşırı su kaybı) yol açabilir. Vücudun dehidre olması ciddi sonuçlar doğurabilir. Dehidrasyon belirtilerine de değinelim:

• Aşırı yorgunluk hissi,
• Baş dönmesi,
• Baş ağrısı,
• Düşük kan basıncı,
• Kalp atış hızının artması,
• Hızlı nefes alma,
• Ağızda kuruluk,
• Artan susuzluk hissi.

Gastroenterit Neden Olur?

Vücuda zarar vermesi muhtemel mikroorganizma ya da maddeler vücuda girdiğinde veya vücutta iyileştirilmesi gereken bir doku hasarı olduğunda bağışıklık sistemi hızla harekete geçer. Mide ve bağırsakları bu maddelerden korumak ya da dokuyu tedavi etmek için enflamatuar hücreleri devreye sokar. Yani vücut bilinçli olarak iltihap üreterek sağlığı korumaya çalışır. Bunun sonucunda da gastroenterit ortaya çıkar. Gastroenteritin oluşmasında birçok farklı zararlı madde ya da organizmalar da rol oynayabilir. Bunların en sık karşılaşılanları şöyle örneklendirilebilir:

• Rotavirüs, norovirüs, kalicivirüs gibi virüsler,
• Kampilobakter gibi bakteriler,
• Kriptosporidium, giardia lamblia gibi parazitler,
• Bakteriyel toksinler,
• Kandidiyaz, aspergilloz gibi mantarlar,
• Kurşun gibi kimyasallar,
• Kemoterapi ilaçları gibi bazı ilaçlar,
• Alkolün aşırı kullanımı,
• Bazı bağımlılık yapıcı maddeler.

Kişiden kişiye gastroenteritin nedeni değişse de hastalığın %60'ı virüslerden kaynaklanır. Norovirüsün ise tek başına bu vakaların yarısının nedeni olduğu söylenebilir.

Gastroenterit Nasıl Bulaşır?

Gastroenteritin kendisi bulaşıcı bir hastalık değildir. Ancak enfeksiyöz (enfeksiyonla ilişkili) gastroenterite neden olan virüs, bakteri ve parazitler bulaşıcıdır. Bulaşıcı patojenler kişiden kişiye geçerek gastroenteritin başka insanlarda görülmesine sebep olabilir. Bu mikroorganizmaların vücuda nasıl bulaşabileceğine de değinilmelidir:

• Enfeksiyon geçiren biriyle yakın temasta bulunulduğunda gastroenterit geçirme olasılığı yükselebilir.
• Kirli su kaynaklarından gelen sular içildiğinde gastroenterite yakalanılabilir.
• Enfekte olan bir bebeğin bezi değiştirildiğinde ya da hasta olan ve tuvalet temizliğine dikkat etmeyen bir bireyin temas ettiği yerlere temas edildiğinde hastalık riski taşınabilir.
• İnsanlarda olduğu gibi enfekte hayvan dışkısına temas etmek de hastalığa yol açabilir.

Bunlar dışında az pişmiş ve kirli yiyecekler yemek hastalığın bulaşma yolları arasında önemli bir yere sahiptir. Ayrıca enfekte kişilerin kusmuğuna temas etmek de viral gastroenterite sebep olabilir. Kimyasal gastroenteritler kişiden kişiye bulaşmaz. Ancak aynı çevrede bulunarak toksik zehirlenmeye maruz kalan çok sayıda insanda aynı anda görülebilir.

Gastroenterit Risk Faktörleri Nelerdir?

Hemen her insan hayatının bir döneminde en az bir kez gastroenterit geçirir. Ancak bazı risk faktörleri rahatsızlığın ortaya çıkma olasılığını artırabilir. Bu risk faktörlerinden bazılarına kısaca değinelim:

• 65 yaşından büyük olmak,
• 6 yaşından küçük olmak,
• Çocuk ya da yaşlı bakımevlerinde çalışmak,
• Çiğ balık ya da et ürünleri tüketmek,
• Bağışıklığı zayıflatan kronik bir hastalığa sahip olmak,
• Sık sık alkol veya uyuşturucu kullanmak.

Gastroenterit Teşhisi

Öncelikle gastroenteritin teşhisi yalnızca uzman bir doktor tarafından konulur. Hekim ilk aşamada yaşanılan semptomları detaylı olarak dinler. Hastanın sağlık geçmişi hakkında sorular sorabilir. Sonrasında gerekli görürse fiziksel muayene gerçekleştirir. Kan ve dışkı testi isteyebilir. Tüm bu aşamalardan sonra doktor kesin tanıya karar vererek tedaviyi planlar. 

Gastroenterit Tedavisi

Dinlenmek ve sıvı alımıyla genelde iyileşme görülen gastroenteritin daha ciddi olduğu durumlarda farklı tedaviler gerekli görülebilir. Gastroenteritin tedavisi, gastroenteritin nedenine göre değişiklik gösterir. Bakteri kaynaklı gastroenteritte doktor antibiyotik reçete ederken parazit kaynaklı rahatsızlıklarda parazit öldürücü antiparazitik ilaçlar tercih edebilir.

Bunun yanı sıra hastalık süresi ve gösterilen belirtilerin şiddeti de tedavinin belirlenmesinde rol oynayabilir. Örneğin doktor, ishali ya da mide bulantısını hafifletmek için farklı ilaçlar kullanılmasını isteyebilir. Sıvı kaybını gidermek için serum takviyesi sağlanabilir. Doktor, hastalığı ağır geçiren bireyleri bir süre hastanede misafir ederek gözetim altında tutmaya karar verebilir.

Doktor kontrolünden geçilmesine rağmen aşağıdaki belirtilerin bir ya da birkaçının görülmesi durumunda en yakın sağlık kuruluşuna ulaşmak faydalı olabilir. Bu belirtiler hastalığın ciddileştiğinin habercisi olabilir:

• 5 günden uzun süren belirtiler göstermek,
• 40 dereceden yüksek veya 3 günden uzun süren ateş,
• Şiddetli karın ağrısı,
• Karında sertlik ve şişlik,
• Dışkıda kan,
• Anormal solunum ya da kalp atışı.

Gastroenteritte Dikkat Edilmesi Gerekenler

Gastroenterit tanısı alındıysa en kısa sürede iyileşmek için doktorun hazırladığı tedavi mutlaka uygulanmalı ve kontroller aksatılmamalıdır. Tedavinin yanı sıra hastalık geçirilirken bu noktalara dikkat etmek daha iyi hissetmeye yardımcı olabilir:

• Mide gribini kolayca atlatmak için bol bol dinlenmeye özen gösterilmelidir. Kişi tam olarak iyileşmeden günlük hayata dönmeye çalışmamalıdır. Ayrıca hastalık süresince evde kalınmasıyla başka insanlara bulaş riski de azaltılmış olur.
• Hastalık sürecinde idrar durumu takip edilmelidir. İdrarın açık renkte ve berrak olması beklenir. Eğer idrar koyu renkliyse dehidrasyon yaşama riski mevcut olabilir. Bu durumda doktora danışmak faydalı olabilir.
• Evi ve uyuduğunuz odayı sık sık havalandırarak bakteri ve virüslerin yayılmasına engel olabilirsiniz.

Gastroenteritte Beslenme

Gastroenterit geçiriyorken iştah kapalı olabilir ve rahatsızlığın ilk başlarında yemek yemek zor gelebilir. Bu süreçte sindirimi kolay ve yumuşak yiyecekleri tercih etmek fayda sağlar. Tüketilebilecek bazı besinler şöyle sıralanabilir:

• Karpuz,
• Elma püresi,
• Muz,
• Kızarmış ekmek,
• Kraker,
• Pirinç lapası,
• Yulaf lapası,
• Çorba çeşitleri.

Bunların yanı sıra vücudun susuz kalmaması için bol bol su içmeye de özen gösterilmelidir. Bitki çayları da tercih edilebilir. Ayrıca hastayken aşağıdaki yiyeceklerden uzak durmak da semptomların kötüleşmesinin önüne geçmeye yardımcı olur:

• Tatlılar,
• Yapay tatlandırıcılar,
• Süt ürünleri,
• Kafein içeren içecekler,
• Alkol,
• Yağlı yiyecekler,
• Kırmızı et,
• Baharatlı yiyecekler,
• Cips ve diğer abur cuburlar.

Gastroenterit Ne Kadar Sürer?

Gastroenterit semptomları çoğunlukla 24 ila 72 saatte ortadan kalkar. Bazı durumlarda daha uzun sürebilir.

Gastroenteritten Korunmak İçin Neler Yapılmalıdır?

Gastroenterit zaman zaman zorlayıcı bir rahatsızlık olsa da hayat tarzında yapılabilecek bazı değişikliklerle ondan korunmak mümkün olabilir.

Elleri Düzenli Olarak Yıkamak

Gastroenteritten ve diğer bulaşıcı hastalıklardan korunmanın en iyi yolu elleri hijyen kurallarına uygun biçimde su ve sabunla yıkamaktır. Elleri doğru şekilde yıkamak için bu noktalara dikkat edilebilir:

• Elleri en az 20 saniye yıkamaya özen gösterilmelidir.
• Elleri sabunlarken parmak araları, tırnak içleri ve tırnak çevresi unutulmamalıdır. Eğer tırnaklar uzun tercih ediliyorsa tırnak araları manikür fırçasıyla fırçalanabilir.
• Eller yıkadıktan sonra mutlaka kurulanmalıdır. Bu sayede ıslak bölgede kolayca yayılabilen mikropların farklı yerlere bulaşmasının önüne geçilebilir.

Elleri yıkarken özen gösterilmesi gereken noktalara değindik. Şimdi de özellikle ne zaman ellerin yıkanması gerektiğine değinelim:

• Tuvaleti kullandıktan ya da bebek bezi değiştirdikten sonra,
• Yemek hazırlamadan veya yemek yemeden önce,
• Dışarıdan eve döndüğünüzde,
• Çöp attıktan sonra,
• Hapşırdıktan ve öksürdükten sonra,
• Sigara kullandıktan sonra,
• Evcil hayvanları sevdikten ve onların tuvalet ya da yemek kaplarını temizledikten sonra eller yıkanmalıdır.

Bu noktada el yıkamanın mümkün olmadığı durumlarda dezenfektan kullanımının etkili olup olmayacağını merak edilebilir. Dezenfektan kullanımı elleri su ve sabunla yıkamanın yerini tutamaz. Aşırı kirli, yağlı ve mikrop oranı yüksek yerlerle temas eden ellerin dezenfektesinde yeterli performansı göstermeyebilir. Ancak yine de dezenfektan kullanmak gerekirse alkol oranı en az %60 olan ürünler tercih edilebilir.

Tek Kullanımlık Ürünleri Tercih Etmek

Bazı bakteriler nesnelerin üzerinde çok uzun süre hayatta kalabilir. Bu da enfeksiyon riskini artırabilir. Bu yüzden banyoda ve mutfakta kumaş havlular kullanmak yerine tek kullanımlık kâğıt havlular tercih edilebilir. Temizlikte tek kullanımlık bezler kullanılabilir ya da bezleri iyice temizlemeye özen gösterilebilir.

Mutfakta Hijyene Dikkat Etmek

Gastroenteritten korunmak için mutlaka mutfakta hijyene özen gösterilmelidir. Dikkat edilebilecek bazı noktalar şöyle:

• Mutfak tezgâhları ve tüm mutfak gereçleri düzenli olarak temizlenmelidir.
• Yiyeceklerin iyice piştiğinden emin olunmalıdır.
• Sebze ve meyveler yenmeden önce özenle yıkanmalıdır.
• Çiğ etleri hazırlamak için kullanılan mutfak eşyası iyice temizlenmediği takdirde diğer gıda maddelerini hazırlarken kullanılmamalıdır.
• Pişirilen yemeklerde bakteri oluşumunu engellemek için sıcak yemekler 60 derecenin üzerinde, soğutulmuş yemekler 5 derecenin altında muhafaza edilmelidir.

Seyahat Ederken Dikkatli Olmak

Gelişmemiş ve hijyen konusunda eksiklikleri olan ülkelere seyahat ederken enfeksiyon kapma riski artış gösterebilir. Bunun önüne geçmek için:

• Yalnızca şişelenmiş su tüketmeye özen gösterilmeli ve dişler de şişelenmiş suyla fırçalanmalıdır.
• Pişmemiş yiyecekler, kabuğu soyularak satılan meyve ve sebzeler hatta salata tüketmekten kaçınılmalıdır.
• Açıkta satılan yemekleri yememeye dikkat edilmeli ve az pişmiş et, tavuk ya da balık tüketilmemelidir.
• Buzlar kirli suyla hazırlanabileceğinden soğuk içecek alırken içine buz ilavesi yaptırılmamalıdır.

İlaç Kullanımında Doktora Danışmak

Bazı ilaçlar da gastroenterite sebep olabilir. Bunun önüne geçmek için kişi kendi başına ilaç kullanmaktan kaçınmalıdır. İlaç dozunun yetersiz olduğu düşünülüyorsa veya ilaçların yan etkisi görüldüyse ilacı bırakmadan ya da doz artırımında bulunmadan önce doktora danışılmalıdır.

Doğru Stres Yönetimi Yapmak

Uzun süre devam eden stres bir enfeksiyona yakalanma riskini artırabilir. Hastalıkları önlemekle görevli T hücrelerini baskılayarak bağışıklık sisteminin iyi bir şekilde çalışmasına engel olabilir. Dolayısıyla gastroenterit ve diğer birçok rahatsızlıktan korunmak için stresi iyi yönetmeye özen gösterilmelidir.

Bunun için daha iyi hissetmeye yardımcı olacak hobiler edinilebilir, düzenli egzersiz yapılabilir. Sevilen insanlarla daha sık vakit geçirilebilir, yoga ve meditasyon uygulamalarına şans verilebilir. Stresini tek başına yönetmekte zorlandığını fark edenler klinik psikolog ya da psikiyatristlere başvurarak destek alabilir.

Çevredeki Bireylere Hastalık Bulaştırmamak

Gastroenterit tanısı alındığında çevredeki bireylere enfeksiyonu bulaştırmamak için semptomlar sona erse bile 48 saat boyunca evde kalmaya ve kimseye temas etmemeye dikkat edilmelidir. Tuvalet ve banyo gibi ortak kullanım alanları çamaşır suyuyla iyice temizlenmelidir.

Mümkünse kapı kolları, klozet kapakları ve musluk gibi alanları dezenfekte etmekte yarar var. Ayrıca çamaşırlar sıcak ayarda yıkanmalı ve yüksek ısıda ütülenmelidir. Kişisel eşya ortada bırakılmamalıdır. Bununla birlikte hasta olmayan yakınlar için yemek hazırlamaktan kaçınılmalıdır.

Çocuklarda Gastroenterit

Yetişkinlerde gastroenterit görüldüğü gibi bebek ve çocuklarda da görülebilir. Bebek ve çocuklarda genellikle yetişkinlerde ortaya çıkan belirtilere rastlanır. Eğer bir çocuk gastroenterit tanısı aldıysa ve yoğun bir şekilde kusma ya da ishal semptomları gösteriyorsa sıvı alımına dikkat edilmesi gerekir. Sıvı olarak su ya da seyreltilmiş ve evde hazırlanmış meyve suları tercih edilebilir. Her kusma ve ishal atağından sonra çocuğun sıvı alması sağlanabilir. Eğer kusma ya da ishal çok sık tekrarlanıyorsa sık sık ve az miktarda sıvı alması sağlanabilir.

Bebek çok küçükse ve anne sütüyle besleniyorsa sıvı alımı için emzirilebilir. Bebek 6 aydan daha küçükse doktor 6 ila 12 saat arasında bebeği tekrar kontrol etmek isteyebilir. Çocuklar ya da bebekler genelde kısa sürede toparlanarak eski sağlığına kavuşur. Ancak şu durumlarda acil müdahaleye ihtiyaç olabilir:

• 38, 9 dereceden yüksek ateş,
• Kanlı ishal,
• Yorgunluk ve sinirlilik,
• Aşırı huzursuzluk.

Bebeklerdeyse bu belirtiler ciddi bir sorunun işaretçisi olabilir:

• 6 saattir altını ıslatmamak,
• Kanlı dışkı ya da ishal,
• Sık sık kusma,
• Bıngıldakta çökkünlük,
• Ağız kuruluğu,
• Gözyaşı dökmeden ağlama,
• Aşırı uyku hâli,
• Tepkisizlik.

Yaşlılarda Gastroenterit

Yaşlı bireylerde bağışıklığın daha düşük olması nedeniyle gastroenterit görülme riski daha yüksektir. Buna paralel olarak yaşlıların dehidrasyon yaşama olasılığı da artabilir. Doktorlar dehidrasyonun önüne geçmek için serum uygulamalarını tercih edebilir.

Gebelikte Gastroenterit

Hamilelik döneminde gastroenterite yakalanmak anne adayları için oldukça korkutucu olabilir. Ancak her insanda olduğu gibi hamile kadınlarda da sıkça gastroenterit görülür. Gebelerin yaklaşık üçte biri gastroenterite yakalanır. Genellikle birçok gebede hastalık hafif seyreder ve bebek rahatsızlık nedeniyle zarar görmez. Ancak bazı durumlarda gastroenterit bebeğin gelişimini olumsuz etkileyebilir, çeşitli komplikasyonlara yol açabilir ya da erken doğuma neden olabilir.

Bu nedenle özellikle 2 günden uzun süren rahatsızlıklarda mutlaka doktora başvurulmalıdır. Doktor gerekli müdahalelerle bebeğin zarar görmesinin önüne geçebilir. Ayrıca gebelik dönemi boyunca rahatsız edici semptomları bastırmak için reçetesiz ilaç kullanmaktan kaçınmak da büyük önem taşır.

Sıkça Sorulan Sorular

Gastroenterit öldürür mü?

Gastroenterit geçiren birçok kişi çoğunlukla kısa bir sürede kendiliğinden iyileşir. Ciddi vakalarda dehidrasyon görülebilir. Bu vakaların tedavi edilmemesi durumundaysa dehidrasyon ilerler, nörolojik problemler ve böbrek yetmezliği görülebilir hatta müdahale edilmeyen ağır gastroenterit hastalarında ölüm riski bile söz konusu olabilir.

Grip ve viral gastroenterit farkı nedir?

Grip yani influenza sıkça üst solunum yollarını etkilerken viral gastroenterit mide bağırsak sorunlarına yol açar. İki rahatsızlığa birbirinden farklı virüs türleri neden olur.

Diyare ve gastroenterit ilişkisi nedir?

Diyare yani ishal, gastroenteritin tipik belirtileri arasında bulunur. Gastroenterit sırasında ishal olunmasının temel sebebi vücudun bağırsaklarda bulunan bakteri ve virüs gibi patojenleri temizlemek istemesidir. Yani ishal sayesinde vücut kendisini enfeksiyondan kurtarabilir ve enfeksiyonu daha kısa sürede atlatmayı sağlayabilir. Bu yüzden doktor çok gerekli olmadıkça ishal durdurucu ilaçları tercih etmeyebilir.

Gastroenterit tekrarlar mı?

Gastroenteritin bir kere geçirilmesi tekrar geçirilmeyeceği anlamına gelmez. Rahatsızlığa yol açan virüs, bakteri ya da parazit tarafından tekrar enfekte olunabilir. Özellikle küçük yaştaki çocuklar bir yıl içinde birden fazla kez gastroenterite yakalanabilir.

Gastroenterit ve apandisit arasında bir ilişki var mı?

Hem apandisitte hem gastroenteritte karın ağrısı, ishal, mide ağrısı ve kusma gibi semptomlar yaşanır. Bu yüzden birçok kişi zaman zaman iki rahatsızlığı birbiriyle karıştırır. Ancak apandisit belirtileri zaman geçtikçe kötüleşirken gastroenterit belirtileri birkaç gün içinde düzelir. Apandisitin tedavisi için büyük ihtimalle ameliyat gerekir. Yani iki hastalık birbirinden tamamen farklıdır. Ayrıca biri diğerinin ortaya çıkmasına sebep olmaz.