Ayak Burkulması Nedir?
Ayak burkulması, bacak kemiklerini ayağa bağlayan ve ligament adı verilen sert doku bağlarının yaygın olarak yanlış bir hareket nedeniyle gerilmesi, bükülmesi ya da dönmesinden kaynaklanan yaralanmaya verilen isimdir. Bu hareketler ayak bileği kemiklerini bir arada tutmaya yardımcı olan bağları gerebilir veya yırtabilir.Ayak bileği burkulmalarının çoğu, ayak bileğinin dışında yer alan üç bağın yaralanması ile gerçekleşir. Ligamentler, eklemlerin aşırı hareket etmesini önleyerek sağlıklı kalmalarına yardımcı olur. Ancak ligamentler normal hareket açıklıklarının ötesine geçmeye zorlanırlarsa ayak bileği burkulması durumu ortaya çıkar. Ayak bileği burkulması vakalarının büyük bir kısmı ayak bileğinin dış tarafındaki bağlarda yaralanmalardan kaynaklanır.Ayak burkulması tedavisi, duruma sebep olan yaralanmanın ne kadar ciddi olduğu ile ilişkilidir. Ayak bileğinin ne kadar kötü burkulduğunu ortaya çıkarmak ve uygun tedaviyi belirlemek için tıbbi bir değerlendirme gerekli olabilir.Ayak Burkulması Neden Olur?
Ayak bileği normal pozisyonundan farklı bir şekilde hareket etmeye zorlandığında burkulma meydana gelir. Bu durum ayak bileği bağlarından bir veya daha fazlasının gerilmesine, kısmen yırtılmasına veya tamamen yırtılmasına neden olabilir.
Ayak bileği burkulmasının nedenleri arasında ayak bileğinin ters bir şekilde bükülmesine neden olan düşme, zıpladıktan veya tek ayak üstünde döndükten sonra ayağın üzerine garip bir şekilde inmek, düz olmayan bir yüzeyde yürümek veya egzersiz yapmak, bir spor aktivitesi sırasında ayağa basan başka bir kişi ya da üzerine inen bir nesne bulunabilir.Bireyin ayak bileğinin burkulması riskini artıran çeşitli faktörler de mevcuttur. Düz olmayan yüzeylerde yürümek veya koşmak veya kötü saha koşulları ayak bileği burkulması riskini artırabilir. Ayak bileği burkulmaları, özellikle atlama, sıçrama hareketi veya basketbol, futbol, arazi koşusu veya tenis, gibi ayağın sık sık çevrilmesi veya bükülmesini gerektiren sporlarda yaygın olarak görülen bir spor yaralanmasıdır. Daha önce bireyin başına gelmiş bir ayak bileği yaralanması veya burkulması bireyin tekrar burkulma yaşaması riskini artırır. Bireyin ayak bileklerinde güç veya esneklik bakımından hareketsizlik ve benzeri nedenlerden dolayı gelişmiş bir zayıflık durumu spor yaparken burkulma riskini artırabilir. Bireyin ayağına ya da yaptığı aktiviteye uygun olmayan ayakkabılar ile genel olarak yüksek topuklu ayakkabılar ayak bileklerini yaralanmalara karşı daha savunmasız hale getirir.
Ayak Burkulması Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Ayak burkulmasının belirti ve semptomları, yaralanmanın ciddiyetine bağlı olarak değişir ve öncelikli olarak etkilenen ayağa ağırlık vermesiyle şiddetlenen ağrıyı içerir. Ayak burkulmasının diğer belirti ve semptomları arasında ayak bileğine dokunma ya da yüklenme sırasında hassasiyet, dengesizlik, morarma, şişlik, hareket aralığında sınırlanma ile yaralanma anında bilekte bir patlama hissi ya da sesi bulunur.Ayak bileğinde ağrı ve şişlik varsa ve burkulma olduğundan şüphelenen kişiler bir an önce doktora başvurmalıdır. Bireyin tek ihtiyacını sadece kişisel bakım önlemleri olabilir, ancak ayak bileğinin uzun vadede sağlığının korunması için durumun tam değerlendirilmesi bir doktor yardımı ile yapılmalıdır. Ayak bileğindeki belirti ve semptomlar şiddetliyse, bir bağda önemli hasar gelişmiş, veya ayak bileğinde ya da bacağın alt kısmında kemik kırığı olabilir.
Ayak Burkulması Nasıl Teşhis Edilir?
Ayak burkulması tanısının konulması için doktor öncelikle bireyin ayak bileğini, ayağını ve bacağını incelediği bir fizik muayene gerçekleştirir ve hastanın sağlık geçmişini soracağı çeşitli sorular ile öğrenmeyi hedefler. Hasta gözlemlediği bütün belirtilerini bu muayene sürecinde doktora ifade etmeli ve sahip olabileceği diğer koşullar veya hastalıklarla ilgili bilgileri paylaşmalıdır. Doktor fizik muayene sırasında bilekteki hassasiyet noktalarını kontrol etmek için yaranın etrafındaki cilde dokunacak ve hareket açıklığını kontrol etmek ve hangi pozisyonların rahatsızlık veya ağrıya neden olduğunu anlamak için bireyin ayağını hareket ettirecektir.Yaralanmanın ağır olduğu vakalarda, doktor kırık bir kemik olması ihtimalini göz önünde tutmak veya bağ hasarının boyutunu daha ayrıntılı olarak değerlendirmek için çeşitli görüntüleme taraması yöntemlerinden birisi ya da birkaçının gerçekleştirilmesini tavsiye edebilir.
Görüntülü taramaların başında gelen röntgen çekimi sırasında, ayak bileği kemiklerinin görüntülerini üretmek için bireyin vücudundan az miktarda radyasyon geçirilir ve bu sayede içerideki kemiklerin bir görüntüsü elde edilir. Röntgen çekimi özellikle kemik kırığının varlığını saptamak için etkili bir yöntemdir.
Aynı zamanda MR ya da Manyetik Rezonans Görüntülemede ise aralarında ligamentlerin de bulunduğu ayak bileğinin yumuşak iç yapılarının ayrıntılı kesitsel veya 3 boyutlu görüntülerini üretmek için güçlü bir manyetik alan kullanılır.
Bilgisayarlı Tomografi yani kısaca BT taramaları ise kemikler ve eklem bölgesi hakkında daha fazla ayrıntı ortaya çıkarabilir. BT taraması, birçok farklı açıdan x-ışını görüntüsü çeker ve bunları gerekli olduğu üzere enine kesit veya 3 boyutlu görüntüler oluşturmak için birleştirir.
Ultrason ile görüntülemede ise, gerçek zamanlı görüntüler üretmek için ses dalgalarından faydalanılır. Bu görüntüler, ayağın farklı pozisyonlarda bağ veya tendonlarının durumunu doktorların değerlendirmesine yardımcı olabilir.
Ayak Burkulması Nasıl Tedavi Edilir?
Burkulmuş bir ayak bileği tedavisi, yaralanmanın ciddiyetine bağlıdır. Tedavinin asıl hedefi bölgedeki ağrıyı ve şişmeyi azaltmak, bağın iyileşmesini sağlamak ve ayak bileğinin normal işlevini geri getirmektir. Daha ciddi yaralanmaların olduğu vakalarda birey kas-iskelet sistemi yaralanmaları üzerinde uzmanlaşmış bir ortopedi hekimine veya fiziksel tıp ile rehabilitasyonda uzmanlaşmış bir doktora sevk edilebilir.
Bir çok ayak bileği burkulması vakasının tedavisinde bireysel önlemlerin yanı sıra reçetesiz satılan çeşitli ağrı kesiciler de, bireyin ayak bileğinin ağrısını yönetmesi için faydalı olabilir. Bu ilaçları almadan önce mutlaka bir doktora danışılması gereklidir.
Bazı vakalarda bireyin burkulmuş bir ayak bileği ile yürümesi ağrılı olabileceğinden ağrı azalana kadar bireyin koltuk değneği kullanması gerekebilir. Burkulmanın ciddiyetine bağlı olarak doktor ayak bileğini stabilize etmek için elastik bir bandaj, spor bandı veya ayak bileği destek korsesi önerebilir. Çok şiddetli bir burkulma durumunda, tendon iyileşirken ayak bileğini hareketsiz hale getirmek için alçı veya yürüme botu gerekli olabilir.
Ayak bileğinde hissedilen şişlik ve ağrı bilekte normal harekete izin verecek kadar azaldığında, doktor bireyin ayak bileğinin hareket açıklığını, gücünü, esnekliğini ve stabilitesini eski haline getirmek için bir dizi egzersize başlamasını isteyecektir. Doktor veya fizyoterapist bireye hangi egzersizlerin uygun olacağını ve nasıl ilerlemesi gerektiğini açıklayacaktır.
Denge ve stabilite eğitimi, eklemi desteklemek ve tekrarlayan burkulmaları önlemeye yardımcı olmak için ayak bileği kaslarını yeniden eğitmek için özellikle önemlidir. Bu egzersizler, tek ayak üzerinde durmak gibi çeşitli denge zorluklarını içerebilir.
Egzersiz yaparken veya bir spora katılırken bileğini burkan bireyler bu aktivitelere ne zaman devam edebileceği konusunda doktora danışmalıdır. Doktor bireyin faaliyet gösterdiği spor dalına göre farklı belirli aktivite ve hareket testleri yapmayı uygun görebilir.
Daha nadir vakalarda uzun bir fizik tedavi ve rehabilitasyon egzersizi döneminden sonra eğer yaralanma iyileşmezse veya ayak bileği dengesiz kalırsa cerrahi müdahaleye başvurulması gerekli olabilir. Özellikle iyileşmeyen bir bağın onarılması ya da diğer bir bağ veya tendondan alınan doku ile hasar görmüş bir bağın yeniden inşa edilmesi için ameliyat yapılabilir:
Ayak Burkulması İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri Ve Evde BakımAyak bileği burkulan bireyler dinlenmeli ve ağrıya, şişmeye veya rahatsızlığa neden olan faaliyetlerden kaçınmalıdır.Ayak bileğinin burkulmasından hemen sonra 15 ila 20 dakika boyunca ayak bileğine bir buz torbası konulmalıdır. Bu bireyin uyanık olduğu süre boyunca her iki ila üç saatte bir tekrarlanmalıdır. Ancak damar hastalığı, diyabeti yani şeker hastalığı veya benzeri tıbbi durumları olan bireyler buz uygulamadan önce mutlaka doktorlarına başvurmalıdır.
Bireyler şişmeyi durdurmak için ayak bileğini elastik bir bandajla şişlik genişlemeyi durdurana kadar bağlamalıdır. Ancak bu bağ dolaşımı engelleyecek kadar sıkı olmamalıdır. Herhangi bir uzuv sarılırken, sarma işine kalpten en uzak noktadan başlanmalıdır. Özellikle geceleri ayak bileğini kalp seviyesinin üzerine kaldırarak dinlenmek ya da uyumak, yerçekiminin bölgede toplanan fazla sıvıyı boşaltarak şişmeyi azaltmasına yardımcı olur.
Ayak Burkulması Nasıl Geçer?Normal şartlarda ayak bileği burkulması bireysel bakım yöntemleri ve hekim tavsiyesiyle kullanılabilecek ağrı kesiciler yardımı ile zaman içerisinde kendiliğinden düzelebilir bir durumdur. Ayak bileği burkulmasının kendi kendine tedavisi sürecinde bireyler bileklerini dinlendirmeli, bileğin şişliğini kontrol etmek için bileği çok sıkı olmayacak şekilde sarmalı ve burkulmuş bileği yüksekte tutmalıdır. Bu yöntemler birçok vakada iki üç gün içerisinde ayak bileğinin düzelmeye başlamasına yardımcı olabilir. Ancak bazı ağır vakalarda daha ileri tıbbi müdahale gerekli olabilir.
Ayak Burkulması Nasıl Önlenir?Ayak bileğinin burkulmasını önlemek için alınacak çeşitli önlemler mevcuttur. Bunların arasında başta egzersiz veya spor yapmadan önce yeterli ısınma çalışmaları yapmak gelir. Bireyler kondisyonlarının yetmediği spor faaliyetleri ya da etkinliklerinden kaçınmalıdır. Denge egzersizleri ile stabilite eğitimi sayesinde bireyler sağlıklı kas gücü ve esnekliğini korumalıdır. Düz olmayan bir yüzeyde yürürken, koşarken veya çalışırken normalden daha dikkatli olmak gereklidir. Bireyler ayaklarına uygun boyutta ve o anda gerçekleştirdikleri aktivite için doğru olan ayakkabıları tercih etmeli, özellikle yüksek topuklu ayakkabı kullanımını asgari düzeye indirmelidir. Zayıflamış veya daha önce yaralanmış bir ayak bileği olan bireyler hekim tavsiyesi doğrultusunda bir ayak bileği destek korsesi veya bandı kullanmalıdır.