İskemi Nedir? İskemi Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

İskemi Nedir?

İskemi , vücudun bir bölgesine kan akışının azalması sonucu dokulara yeterli oksijen ve besin ulaştırılamaması durumudur. Bu durum genellikle damarların daralması veya tıkanmasıyla ortaya çıkar ve plak birikimi, kan pıhtıları veya damarların daralması (vazokonstriksiyon) gibi nedenlere bağlıdır. Kalp (miyokardiyal iskemi), beyin (serebral iskemi), uzuvlar (periferik iskemi) ve bağırsaklar (intestinal iskemi) gibi organları etkileyebilir ve kalp krizi, inme veya doku hasarı gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Belirtiler, etkilenen organa bağlı olarak göğüs ağrısı, baş dönmesi, uzuvlarda ağrı ya da karın ağrısı şeklinde değişiklik gösterir. Tedavi, kan akışını yeniden sağlamak için yaşam tarzı değişiklikleri, ilaçlar veya cerrahi işlemlerden oluşur ve erken müdahale büyük önem taşır.

İskemi, kalp hastalığı (iskemik kalp hastalığı) ve inme (iskemik inme) şeklinde ortaya çıkarak dünya genelinde morbidite ve mortalitenin önde gelen nedenleri arasında yer alır. 2021 yılında iskemik kalp hastalığı, dünya çapında 9.1 milyon ölüme neden olmuş ve toplam ölümlerin %13’ünü oluşturmuştur. İskemik inme ise aynı yıl 7.8 milyon vaka ile önemli bir sağlık sorunu olmuş ve 3.6 milyon ölüme ve 70.4 milyon engelliliğe bağlı yaşam yılı kaybına yol açmıştır. Yüksek gelirli ülkelerde sağlık hizmetlerindeki ilerlemeler nedeniyle yaşa standardize oranlar azalırken yaşlanan nüfus nedeniyle toplam vaka sayısı yüksek kalmaya devam eder. Düşük ve orta gelirli ülkelerde ise kentleşme, yaşam tarzı değişiklikleri ve sınırlı sağlık hizmetlerine erişim nedeniyle iskemi vakalarında artış görülür. Küresel risk faktörleri arasında yüksek vücut kitle indeksi, hipertansiyon, diyabet, sigara kullanımı ve hareketsiz yaşam tarzı yer alır.

İskemi Belirtileri Nelerdir?

İskemi belirtileri, etkilenen organa göre değişiklik gösterir. Kalp iskemi belirtileri göğüs ağrısı (angina), nefes darlığı, yorgunluk ve boyun, çene, omuz veya kollara yayılan ağrıdır. Beyin iskemi durumunda ani ve şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi, konuşma bozukluğu ve vücudun bir tarafında güçsüzlük ya da uyuşma görülebilir. Uzuvlardaki iskemi, aktivite sırasında ağrı, soğukluk, solgunluk ve iyileşmeyen yaralarla kendini belli eder. Bağırsak iskemi belirtileri arasında yemek sonrası şiddetli karın ağrısı, şişkinlik, ishal ve dışkıda kan bulunması yer alır. Sessiz iskemi (örneğin kalpte), herhangi bir belirti olmadan da ortaya çıkabilir, bu nedenle belirtilerin fark edilmesi ve hızlıca tıbbi yardım alınması hayati önem taşır.

İskeminin genel belirtileri arasında şunlar yer alır:

• Göğüs bölgesinde ağrı veya sıkışma hissi (angina).
• Efor sırasında artan nefes darlığı.
• Ciltte solukluk veya mavimsi renk değişikliği (siyanoz).
• Etkilenen bölgede uyuşma veya karıncalanma hissi.
• Soğukluk hissi, özellikle kol veya bacaklarda.
• Kas zayıflığı veya hareket kısıtlılığı.
• Dinlenme halinde bile devam eden ağrı (kritik iskemi durumlarında).
• Yara iyileşmesinde gecikme veya iyileşmeyen yaralar (periferik arter hastalığına bağlı).
• Kalp krizine işaret edebilecek ciddi göğüs ağrısı (miyokardiyal iskemi).
• Beyin iskemisinde ani baş dönmesi, konuşma güçlüğü veya geçici felç.

İskemi Neden Olur?

İskemi, dokulara yeterli oksijen ve besin sağlayamayan kan akışının azalmasıyla ortaya çıkar ve çeşitli nedenlere bağlıdır. En yaygın neden ateroskleroz olarak da bilinen damar sertliğidir. Bu durum, damarların iç duvarlarında yağ, kolesterol ve diğer maddelerin (plak) birikmesiyle damarların daralmasına ve sertleşmesine yol açar. Kan pıhtıları (tromboz), damarları tıkayarak özellikle kalp ve beyin gibi kritik organlara kan akışını engelleyebilir. Emboli ise kan dolaşımında hareket eden pıhtı parçaları, yağ damlacıkları veya hava kabarcıkları gibi maddelerin damarları tıkamasıyla ani iskemilere neden olabilir. Damar spazmları (vazospazm), damarların ani daralmasıyla kan akışını kısıtlar. Düşük kan basıncı (hipotansiyon), şiddetli susuzluk, kan kaybı veya kalp yetmezliği nedeniyle organlara yetersiz kan ulaşmasına yol açabilir. Dış baskı, tümörler veya sıkı bandajlar gibi faktörlerle damarların sıkışması sonucu yerel iskemilere neden olabilir. Ayrıca, doğuştan gelen damar anomalileri de iskemi riskini artırabilir. Bu nedenlerin anlaşılması, iskeminin önlenmesi ve tedavisi için kritik öneme sahiptir.

• Ateroskleroz : Damarların iç duvarlarında yağ, kolesterol ve diğer maddelerin (plak) birikmesi sonucu damarların daralması ve sertleşmesi.
• Kan pıhtıları (tromboz) : Damarları tıkayarak kritik organlara kan akışını engelleyen pıhtıların oluşumu.
• Emboli : Kan dolaşımında hareket eden pıhtı parçaları, yağ damlacıkları veya hava kabarcıklarının damarları tıkaması.
• Damar spazmları (vazospazm) : Damarların ani daralmasıyla kan akışının kısıtlanması.
• Düşük kan basıncı (hipotansiyon) : Şiddetli susuzluk, kan kaybı veya kalp yetmezliği gibi nedenlerle organlara yeterli kan ulaşamaması.
• Dış baskı : Tümörler, sıkı bandajlar veya travma gibi faktörlerle damarların sıkışması.
• Doğuştan gelen damar anomalileri : Yapısal bozukluklar nedeniyle damarların düzgün çalışamaması.
• Yüksek kan viskozitesi : Kanın normalden daha yoğun olması, dolaşımın yavaşlamasına ve damar tıkanıklığına neden olabilir.
• Travma : Kazalar veya cerrahi işlemler nedeniyle damarların hasar görmesi.
• İnflamasyon (iltihap) : Damarların çevresinde gelişen iltihaplanma sonucu kan akışının kısıtlanması.

İskemi Türleri Nelerdir?

İskemi, etkilenen bölgeye göre farklı türlerde ortaya çıkabilir. Kalp iskemi (miyokardiyal iskemi), kalp kasına kan akışının azalmasıyla göğüs ağrısı (angina) veya kalp krizi gibi durumlara yol açar. Beyin iskemi (serebral iskemi), beyne yeterli kan gitmemesi sonucu inme veya geçici iskemik ataklara (TIA) neden olabilir. Uzuvlarda görülen periferik iskemi, genellikle bacaklarda ağrı, soğukluk veya iyileşmeyen yaralarla kendini gösterir. Bağırsak iskemi (intestinal iskemi), bağırsaklara kan akışının azalmasıyla şiddetli karın ağrısı, şişkinlik ve dışkıda kan gibi belirtilerle ilişkilidir. Her bir iskemi türü, erken teşhis ve tedavi edilmediğinde ciddi sorunlara yol açabileceği için dikkatle ele alınmalıdır.

İskemi, vücudun etkilenen bölgesine göre sınıflandırılabilir:

• Beyin İskemisi (Serebral İskemi)
• Kalp İskemisi (Miyokardiyal İskemi)
• Bağırsak İskemisi
• Periferik İskemi

Beyin İskemisi (Serebral İskemi)

Beyin iskemi, beyne giden kan akışının azalması veya tamamen durması sonucu ortaya çıkar ve beynin oksijen ile besin ihtiyacını karşılayamaması durumudur. Bu durum, inme veya geçici iskemik ataklar (TIA) gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Belirtiler arasında ani ve şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi, konuşma bozukluğu ve vücudun bir tarafında güçsüzlük ya da uyuşma yer alır. Beyin iskemi, genellikle ateroskleroz, kan pıhtıları veya damar spazmları nedeniyle meydana gelir ve erken müdahale edilmezse kalıcı beyin hasarına neden olabilir.

Kalp İskemisi (Miyokardiyal İskemi)

Kalp iskemi, kalp kasına yeterli kan akışının sağlanamaması nedeniyle ortaya çıkar ve genellikle koroner arterlerin daralması veya tıkanmasıyla ilişkilidir. Bu durum göğüs ağrısı (angina), nefes darlığı, yorgunluk ve boyun, çene, omuz veya kollara yayılan ağrı gibi belirtilerle kendini gösterir. Tedavi edilmediğinde, kalp krizi veya kalp yetmezliği gibi hayati tehlike oluşturabilecek sorunlara yol açabilir. Kalp iskemisi, sağlıklı bir yaşam tarzı, düzenli kontroller ve gerektiğinde tıbbi müdahalelerle yönetilebilir.

Bağırsak İskemisi

Bağırsak iskemi, bağırsaklara yeterli kan akışının sağlanamaması durumunda ortaya çıkar ve sindirim sisteminin işleyişini ciddi şekilde etkiler. Bu durumun belirtileri arasında yemek sonrası şiddetli karın ağrısı, şişkinlik, bulantı, ishal ve dışkıda kan bulunması yer alır. Bağırsak iskemi genellikle damarların daralması, kan pıhtıları veya düşük kan basıncı nedeniyle meydana gelir. Erken teşhis ve tedavi edilmediğinde bağırsak dokusunda nekroz gibi yaşamı tehdit eden sorunlara yol açabilir.

Periferik İskemi

Periferik iskemi, uzuvlara giden kan akışının azalması sonucu oluşur ve genellikle bacaklar veya kolları etkiler. Belirtiler arasında özellikle yürüyüş sırasında artan ağrı, uzuvlarda soğukluk ve solgunluk ile iyileşmeyen yaralar bulunur. Ateroskleroz, kan pıhtıları veya dış baskılar gibi nedenlerle ortaya çıkabilen periferik iskemi, tedavi edilmezse kangren gibi ciddi durumlara neden olabilir. Tedavi, altta yatan sebebi yönetmeyi ve kan akışını yeniden sağlamayı hedefler.

İskemi Tanısı ve Uygulanan Testler

İskemi tanısı, belirli organ veya dokularda azalan kan akışını belirlemek için klinik değerlendirmeler, görüntüleme yöntemleri ve laboratuvar testlerinin bir kombinasyonuyla gerçekleştirilir. Tanı süreci, öncelikle semptomların (örneğin, göğüs ağrısı, nefes darlığı, uzuv ağrısı veya nörolojik eksiklikler) detaylı değerlendirilmesi ve hipertansiyon, diyabet, sigara kullanımı gibi risk faktörlerinin analiz edilmesiyle başlar. Elektrokardiyogram (EKG), istirahat veya stres sırasında kalbin elektriksel aktivitesini izleyerek iskemiye işaret eden anormallikleri tespit edebilir. Görüntüleme yöntemleri arasında ekokardiyografi, koroner anjiyografi, BT anjiyografi ve beyin gibi organlarda iskemiyi saptamak için manyetik rezonans görüntüleme (MRI) yer alır. Laboratuvar testleri, troponin gibi kardiyak biyobelirteçlerin ölçümünü içerir ve bu değerler kalp kası hasarını gösterebilir. Ek olarak, nükleer görüntüleme ve periferik arter hastalığı için ayak-bacak indeksi (ABI) gibi özel testler uygulanabilir. Erken ve doğru bir tanı, etkili tedavi ve ortaya çıkabilecek başka sorunların önlenmesi için kritik öneme sahiptir; bu nedenle iskemi şüphesi durumunda hızlı bir tıbbi değerlendirme gereklidir.

İskemi Tedavisi ve Uygulanan Yöntemler

İskemi tedavisi, kan akışını yeniden sağlamak ve doku hasarını önlemek için hızlı müdahaleyi içerir. Tedavi yöntemleri, etkilenen bölgeye ve durumun şiddetine göre çeşitlilik gösterir. İlk adım olarak yaşam tarzı değişiklikleri önerilir; sağlıklı bir diyet, düzenli egzersiz ve sigarayı bırakmak damar sağlığını destekler. Medikal tedavi, kan dolaşımını iyileştirmek, damarları genişletmek ve pıhtı oluşumunu önlemek için kullanılan çeşitli ilaçlardan oluşur. İleri durumlarda, anjiyoplasti ve stent yerleştirme gibi minimal invaziv prosedürler veya koroner arter bypass cerrahisi gibi cerrahi yöntemler uygulanabilir. Akut durumlarda pıhtı çözücü tedaviler, tıkanıklığı gidermek için kullanılabilir. Ayrıca, hipertansiyon, diyabet ve kolesterol gibi altta yatan risk faktörlerinin yönetimi önemlidir. Düzenli takipler ve rehabilitasyon programları, tedavinin başarısını artırarak ortaya çıkabilecek başka sorunların önlenmesine katkı sağlar.

İskemi tedavisinde şı yöntemler uygulanır:

• Yaşam tarzı değişiklikleri.
• Medikal tedavi.
• Cerrahi müdahale.
• Bypass ameliyatı.
• Stent yerleştirme.
• Anjiyoplasti.
• Trombolitik tedavi.
• Rehabilitasyon programları.
• Düzenli takip ve izleme.
• Risk faktörlerinin yönetimi.

Cerrahi Müdahale

Cerrahi müdahale, iskeminin şiddetli olduğu ve medikal tedaviyle kan akışının yeterince sağlanamadığı durumlarda uygulanır. Bu müdahaleler, kan dolaşımını yeniden sağlamak ve tıkanıklıkları gidermek amacıyla gerçekleştirilir. İki temel yöntem olan bypass ameliyatı ve stent yerleştirme, iskeminin kaynağına ve hastanın durumuna göre seçilir.

Bypass ameliyatı

Bypass ameliyatı, tıkanmış veya daralmış damarların etrafından kan akışını sağlamak için alternatif bir yol oluşturmayı hedefler. Bu işlemde, genellikle hastanın vücudundan alınan bir damar (örneğin, bacak veya göğüsten) tıkalı damarın önüne ve arkasına bağlanır, böylece kan akışı yeniden sağlanır. Koroner arterlerdeki ciddi tıkanıklıklar için uygulanan bu yöntem, kalp kasına yeterli oksijen ve besin ulaştırarak iskemiyi azaltır ve kalp krizini önler. Bypass ameliyatı, genellikle uzun vadeli bir çözüm sunar ve ağır vakalarda hayati bir tedavi yöntemi olarak kabul edilir.

Stent yerleştirme

Stent yerleştirme, daralmış veya tıkanmış damarları açmak için uygulanan minimal invaziv bir prosedürdür. İşlem sırasında bir balon kateter daralmış bölgeye yerleştirilir ve balon şişirilerek damarı genişletir. Daha sonra, genişletilmiş damarın açık kalmasını sağlamak için metal bir ağ tüpü olan stent yerleştirilir. Stent, damarın yeniden daralmasını önleyerek kan akışını sürekli kılar. Bu yöntem, özellikle kalp damarlarındaki daralmalar için yaygın olarak kullanılır ve iyileşme süresi genellikle daha hızlıdır. Stent yerleştirme, çoğu zaman anjiyoplasti işlemiyle birlikte gerçekleştirilir ve hastaların yaşam kalitesini önemli ölçüde artırır.

İskemi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

İskemi Hayati Tehlike Oluşturur Mu?

Evet, tedavi edilmediğinde iskemi ciddi sorunlara yol açabilir ve hayati risk taşır.

İskemi Önlenebilir Mi?

Evet, sağlıklı yaşam tarzı ve düzenli kontrollerle iskemi riski azaltılabilir.

İskemi Kalıcı Zarar Verir Mi?

Tedavi sürecine bağlı olarak iskemi kalıcı hasara yol açabilir, bu nedenle erken tanı önemlidir.

İskemi Risk Faktörleri Nelerdir?

Hipertansiyon, diyabet, yüksek kolesterol, sigara kullanımı, obezite ve hareketsiz yaşam iskemi riskini artırır.

Sessiz İskemi Nedir?

Sessiz iskemi, belirgin bir belirti göstermeyen ancak kan akışının yetersiz olduğu bir durumdur ve genellikle rutin kontrollerde tespit edilir.

İskemi Önlenebilir Mi?

Evet, sağlıklı bir yaşam tarzı, düzenli egzersiz, dengeli beslenme ve risk faktörlerinin kontrolü ile iskemi önlenebilir.

Hangi Organlar İskemiye Daha Hassastır?

Kalp, beyin, bağırsaklar ve uzuvlar iskemiye en hassas organlardır.

İskemi Ani Ölüm Riski Taşır Mı?

Evet, özellikle kalp krizi veya inme gibi durumlarda ani ölüm riski yüksektir.

İskemi Hangi Yaş Grubunda Daha Yaygındır?

Genellikle 50 yaş üstü bireylerde daha yaygın olmakla birlikte, risk faktörleri olan gençlerde de görülebilir.

Hangi Testler Sessiz İskemiyi Tespit Edebilir?

Elektrokardiyogram (EKG), stres testi ve görüntüleme yöntemleri sessiz iskemiyi tespit edebilir.

İskemide Acil Durum Belirtileri Nelerdir?

Göğüs ağrısı, ani nefes darlığı, vücudun bir tarafında güçsüzlük ve şiddetli karın ağrısı acil durum belirtileridir.

İskeminin Tamamen İyileşmesi Mümkün Mü?

Tedavi ve risk faktörlerinin kontrolü ile belirtiler yönetilebilir, ancak altta yatan nedenlere bağlı olarak tamamen iyileşme değişkenlik gösterebilir.

İskemi Tedavisi Ne Kadar Sürer?

Tedavi süresi, durumun şiddetine ve kullanılan yönteme bağlıdır; bazı durumlarda uzun süreli takip gerekebilir.