Hafıza Kaybı Nedir?
Hafıza kaybı ya da tıbbi adıyla amnezi; hakikatler, bilgiler ve deneyimler gibi anıların kaybı ya da birey tarafından hatırlanmaması durumuna verilen isimdir.Bireyin kim olduğunu unutması filmlerde ve televizyonda yaygın bir hikaye örgüsü aracı olsa da, gerçek hayatta görülen hafıza kaybı vakalarında durum genellikle böyle değildir. Aynı zamanda amnestik sendrom olarak da adlandırılan hafıza kaybı durumundan muzdarip bireyler genellikle kim olduklarını bilirler. Ancak, amnezi olan bireyler yeni bilgileri öğrenirken ve yeni anılar oluştururken güçlük çekebilirler.
Hafıza kaybı hafızanın işlenmesi için hayati önem taşıyan beyin bölgelerinde meydana gelen hasardan kaynaklanabilir. Geçici bir hafıza kaybı olayının yani geçici küresel amnezi aksine, amnezi kalıcı olabilir.Hafıza kaybı için spesifik bir tedavi yöntemi yoktur, ancak hafızayı geliştirme teknikleri ile ve profesyonel psikolojik destek, hafıza kaybı olan bireylerin ve ailelerinin durum ile başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Hafıza Kaybı Neden Olur?
Normal hafıza süreci beynin birden fazla farklı bölümünde gerçekleşir. Bu nedenle beyni etkileyen herhangi bir hastalık veya yaralanma hafıza sürecine müdahale edebilir.
Hafıza kaybı bireyin duygularını ve anılarını kontrol eden limbik sistemi oluşturan beyin yapılarının zarar görmesinden kaynaklanabilir. Bu yapılar arasında beynin merkezinin derinliklerinde yer alan talamus ile beynin temporal loblarında yer alan hipokampal oluşumlar bulunur.Beyin hasarı veya yaralanmasının neden olduğu hafıza kaybı yani nörolojik amnezinin nedenleri arasında başta inme gelir. Herpes simpleks virüsü gibi bir virüs enfeksiyonunun sonucu olarak, vücudun başka bir yerindeki kansere karşı bir otoimmün reaksiyon olan paraneoplastik limbik ensefalit veya kanser yokluğunda bir otoimmün reaksiyon olan beyin iltihabı yani ensefalit, kalp krizi, solunum sıkıntısı veya karbonmonoksit zehirlenmesi gibi nedenlerden dolayı beyinde yeterli oksijen eksikliği durumu, B-1 vitamini olan tiamin eksikliğine yani Wernicke-Korsakoff sendromuna yol açan alkolün uzun süreli kötüye kullanımı, beynin hafızayı kontrol eden bölgelerindeki tümör oluşumu, alzheimer hastalığı ya da diğer demans türleri gibi dejeneratif beyin hastalıkları, nöbetler ve benzodiazepinler gibi bazı ilaçlar veya yatıştırıcı görevi gören çeşitli ilaçlar da nörolojik amnezinin diğer nedenleri arasındadır.Bir araba kazası veya spordan kaynaklanan beyin sarsıntısına neden olan kafa yaralanmaları, bireyde kafa karışıklığına ve yeni bilgileri hatırlama sorunlarına yol açabilir. Bu, özellikle iyileşmenin erken aşamalarında yaygın olarak görülen bir durumdur. Hafif kafa yaralanmaları tipik olarak kalıcı amneziye neden olmaz, ancak daha şiddetli kafa yaralanmaları kalıcı amneziye neden olabilir.
Daha nadir görülen dissosiyatif yani psikojenik amnezi ise şiddetli bir suçun kurbanı olmak gibi duygusal şok veya travmadan kaynaklanır. Bu hafıza kaybı türünde birey şahsi anılarını ve otobiyografik bilgilerini kaybedebilir, ancak bu durum genellikle sadece kısa süre için devam eder.
Hafıza Kaybı İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?Hafıza kaybının şiddeti ve kapsamı hemen her vakada farklılık gösterir, ancak en hafif amnezi bile bireyin günlük faaliyetlerini ve yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Sendrom işte, okulda ve sosyal ortamlarda beklenmedik sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir.
Bazı amnezi vakalarında kayıp anıların kurtarılması mümkün olmayabilir. Ciddi hafıza sorunları olan bireylerin sürekli denetimli bir durumda veya uzun süreli bakım tesisinde yaşaması gerekli olabilir.
Hafıza Kaybı Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Hafıza kaybının iki ana belirtisi arasında anterograd amnezi ve retrograd amnezi bulunur. Anterograd amnezide birey hafıza kaybının başlangıcını takiben yeni bilgileri öğrenmede zorluk çeker. Retrograd amnezide ise birey geçmiş olayları ve önceden bilinen bilgileri hatırlama güçlüğü çeker.Hafıza kaybı yaşayan çoğu bireyin kısa süreli hafıza ile ilgili sorunları vardır, yani yeni bilgileri beyinlerinde saklayamazlar. Son edinilen anılar büyük olasılıkla kaybolurken, daha geçmişte kalmış veya derinlemesine kökleşmiş anılar korunabilir. Bir vakada birey çocukluğundaki deneyimleri hatırlayabilir veya eski başbakanların ya da cumhurbaşkanlarının adlarını bilebilir, ancak şu anki ülke yöneticisinin adını ifade edemeyebilir, hangi ayda olduğunu bilemeyebilir veya kahvaltıda neler yediğini hatırlayamayabilir.Hafıza kaybı, izole edildiği durumlarda herhangi bir bireyin zekasını, genel bilgisini, farkındalığını, dikkat süresini, yargısını, kişiliğini veya kimliğini etkilemez. Hafıza kaybı yaşayan bireyler vakaların büyük çoğunluğunda yazılı ve sözlü kelimeleri anlayabilir. Bisiklete binme veya piyano çalma gibi becerileri öğrenebilirler. Kendilerinde hafıza bozukluğu olduğunu kavrayabilir ve anlayabilirler.Amnezi, bunama yani demans ile aynı durum değildir. Demansın belirtileri arasında genellikle hafıza kaybı bulunur ancak bununla birlikte aynı zamanda bireyin günlük hayatta işleyişinde ve yaşam kalitesinde düşüşe neden olan diğer önemli bilişsel sorunları da içerir.Unutkanlık paterni aynı zamanda hafif bilişsel bozukluğun yani HBB’nin de yaygın görülen bir semptomudur, ancak HBB’deki hafıza kaybı ile diğer bilişsel problemler demans vakalarında görülenler kadar şiddetli değildir.
Hafıza kaybının nedenine bağlı olarak ya birey tarafından tamamen icat edilmiş ya da zaman içindeki yerlerine yanlış yerleştirilmiş gerçek anılardan oluşan yanlış anılar yani konfabulasyon ile akıl karışıklığı veya şaşkınlık gibi diğer belirti ve semptomların da gözlemlenmesi mümkündür.
Beyin hasarının neden olduğu nörolojik amnezi ve duygusal şok veya travmadan kaynaklanan dissosiyatif amnezi ya da psikojenik amnezi, hafıza kaybının türleri arasında bulunurlar.
Açıklanamayan hafıza kaybı, kafa travması, kafa karışıklığı veya şaşkınlık yaşayan her bireyin acil tıbbi yardıma ihtiyacı vardır. Hafıza kaybı olan bir kişi, nerede olduğunun farkına varmayabilir ya da tıbbi yardım alması gerektiğini idrak etmek için gerekli akıl varlığına sahip olmayabilir. Bu nedenle hafıza kaybı belirtileri gösteren bireylere tıbbi yardım alması için yardımcı olmak faydalı ve doğru bir davranıştır.Hafıza Kaybı Nasıl Teşhis Edilir?
Hafıza kaybına neden olan, altta yatan tanının konulması için doktor öncelikle bir fizik muayene gerçekleştirir ve hastanın sağlık geçmişi hakkındaki bilgiler sorarak öğrenmeyi hedefler. Hasta gözlemlediği bütün belirtilerini bu muayene sürecinde doktor ile konuşmalı ve sahip olabileceği diğer koşullar veya hastalıklarla ilgili bilgileri paylaşmalıdır.Amnezi teşhis sürecinde doktor aynı zamanda Alzheimer hastalığı, diğer demans türleri, depresyon veya beyin tümörü gibi diğer olası hafıza kaybı nedenlerini dışlamak için kapsamlı bir değerlendirme gerçekleştirir.Bireyin durumunun değerlendirmesi ayrıntılı bir tıbbi geçmişin hazırlanması ile başlar. Bazı vakalarda hafıza kaybı olan birey tam ve doğru bilgi veremeyebileceğinden, görüşmede genellikle bir aile üyesi, arkadaşı veya başka bir bakıcının da bulunması gerekli olabilir.
Doktor hafıza kaybının kısa ya da uzun vadeli sınıflandırmasını yapabilmek için aralarında hafıza problemlerinin ne zaman başladığı ve nasıl ilerlediği, kafa travması, felç veya ameliyat gibi tetikleyici faktörlerin mevcudiyeti, özellikle ailede nörolojik hastalık geçmişi, ilaç ve alkol kullanımı ile zihin karışıklığı, dil sorunları, kişilik değişiklikleri veya kendine bakma becerisinin bozulması gibi semptomlar ile nöbet, baş ağrısı, depresyon veya kanser gibi maddelerin bulunduğu konular hakkında çok sayıda soru soracaktır.
Fiziksel muayene sürecinde bireyin, beyin ve sinir sisteminin refleksleri, duyusal işlevi, dengesi ve diğer fizyolojik yönlerini kontrol etmek için nörolojik bir muayene de gerçekleştirilebilir.
Doktor aynı zamanda kişinin düşüncelerini, muhakemesini, ve yakın dönem ile uzun süreli hafızasını test etmek üzere bilişsel testle uygulayabilir. Bu testler sırasında kişinin genel kültür bilgilerinin yanı sıra kişisel bilgileri ve geçmiş olayları hatırlama yetisi de kontrol edilecektir. Doktor ayrıca kişiden bir kelime listesini tekrar etmesini isteyebilir.
Bu şekilde gerçekleştirilen hafıza değerlendirmesi, hem hafıza kaybının kapsamını belirlemeye yardımcı olabilir ve hem de bireyin ne tür bir yardıma ihtiyaç duyabileceği konusunda yol gösterici olabilir.
Bunların yanı sıra doktor beyin hasarı veya anormalliklerini kontrol etmek için bir MRI ve BT taraması dahil olmak üzere görüntüleme testleri, nöbet aktivitesinin varlığını kontrol etmek için bir elektroensefalogram ve enfeksiyon, beslenme yetersizlikleri ya da diğer sorunları kontrol etmek için laboratuvarda gerçekleştirilen kan testleri isteyebilir.
Hafıza Kaybı Nasıl Tedavi Edilir?
Birçok vakada amnezi tedavisi hafıza problemini telafi etmek ile altta yatan ve amneziye neden olan hastalıkları ele almaya yardımcı olacak tekniklere ve stratejilere odaklanır.
Amnezi olan bireyler, kaybedilen bilgilerin yerini alacak yeni bilgileri öğrenmek veya yeni bilgileri edinebilmek için sağlam anıları temel olarak kullanma yöntemlerini öğrenmek için bir meslek terapisti ile birlikte çalışabilir. Hafıza eğitimi ayrıca, hem hatırlamanın daha kolay olması ve hem de hafıza kaybının sınırlarını zorlayacak kadar uzayan bir konuşmanın anlaşılmasını geliştirmek üzere yeni edinilen bilgileri düzenlemek için farklı stratejiler içerebilir.
Hafıza kaybı yaşayan birçok birey, akıllı telefon veya elde tutulan tabletlerde bulunan akıllı teknolojiyi kullanmayı durumlarını yönetirken yararlı bulmaktadır. Biraz eğitim ve pratikle, ciddi hafıza kaybı olan kişiler bile bu elektronik düzenleyicileri günlük işlere yardımcı olmak için kullanabilir. Örneğin akıllı telefonlar, bireye önemli olayları veya ilaç alım zamanlarını hatırlatacak şekilde programlanabilir.Hafıza kaybı sürecinde bireye faydası dokunabilecek düşük teknolojili bellek yardımcıları arasında defterler, duvar takvimleri, ilaç hatırlatıcıları ve insan ya da konum fotoğrafları bulunur.
Ne yazık ki günümüzde bir çok amnezi tipinin tedavisi için herhangi bir ilaç mevcut değildir. Ancak Wernicke-Korsakoff sendromunun neden olduğu amnezi türü, B1 vitamini olan vitamin eksikliğini içerir. Bu sendromun ve belirtilerinin tedavisi B1 vitaminin yenilenmesini ve doğru beslenmeyi içerir. Bu tedavi alkolden uzak durmayı da gerektirir. Wenicke-Korsakoff sendromunun tedavisi sürecinde kullanılan yöntemler daha fazla hasarı önlemeye yardımcı olsa dahi bir çok vakada ne yazık ki kayıp hafızanın tamamı kurtarılamaz.
Yapılan tıbbi araştırmalar gelecekte hafıza bozuklukları için yeni tedavilere yol açabilir. Ancak söz konusu beyin süreçlerinin karmaşıklığı, tek bir ilacın veya tek bir terapi yönteminin hafıza sorunlarının tamamını çözme ihtimalini ortadan kaldırmaktadır.
Hafıza Kaybı İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri Ve Evde BakımHafıza kaybı (amnezi) ile yaşamak, hem hafıza kaybı yaşayan bireyler için, hem de aileleri ya da arkadaşları için sinir bozucu ve yorucu olabilir. Daha şiddetli amnezi biçimlerine sahip bireyler, ailelerinden, arkadaşlarından veya profesyonel bakıcılardan sağlanacak doğrudan yardıma ihtiyaç duyabilir.Bireyin ve çevresindekilerin neler yaşadığını anlayan, hafıza kaybı ile yaşamak için tavsiye veya ipuçları verebilecek başka bireyler ile konuşmak faydalı olabilir. Bu sebeple amnezi olanlar ve yakınları doktorlarına bulundukları bölgelerde amnezi olan bireyler ve sevdikleri ile yakınları için bir destek grubu olup olmadığını sormalıdırlar.
Hafıza Kaybı Nasıl Önlenir?Hafıza kaybının temel nedeni beyindeki hasar veya yaralanma olabileceği için, beyin hasarı olasılığını en aza indirmek için adımlar atmak amnezinin önlenmesi açısından önemlidir. Bu sebeple bireyler aşırı alkol kullanımından kaçınmalıdır. Bisiklet veya motorsiklet sürerken mutlaka kask takılmalı, otomobil gibi araçların sürüşü sırasında da mutlaka emniyet kemerinden faydalanılmalıdır.Bireyler gelişen herhangi bir enfeksiyonunun mümkün olan en hızlı şekilde tedavi edilmesi enfeksiyonun beyne yayılma ihtimalini en aza indirebilir.
Şiddetli baş ağrısı, tek taraflı uyuşma veya felç gibi inme veya beyin anevrizmasını düşündüren herhangi bir semptomu gözlemleyen bireyler derhal tıbbi yardım almalıdır.