Periferik Nöropati Nedir?
Periferik nöropati, yani çevre sinirleri hastalığı, beyin ve omurilik dışında yer alan çevresel sinirlerin yani periferik sinirlerin hasar görmesinin bir sonucu ortaya çıkan, genellikle ellerde ve ayaklarda güçsüzlük, uyuşma ve ağrıya neden olan bir hastalıktır. Periferik nöropati bireyin vücudunun diğer bölgelerini de etkileyebilir.Periferik sinir sistemi normal şartlarda beyninden ve omuriliğinden yani merkezi sinir sisteminden bireyin vücudunun geri kalanına gerekli bilgi sinyallerini gönderir. Periferik sinirler ayrıca çevreden gelen duyusal bilgileri merkezi sinir sistemine iletir.
Periferik nöropatinin en yaygın nedenlerden biri kontrol altına alınmamış diyabet yani şeker hastalığıdır. Periferik nöropati bunun haricinde travmatik yaralanmalardan, enfeksiyonlardan, metabolik problemlerden, kalıtsal nedenlerden ve toksinlere maruziyetten kaynaklanabilir.Periferik nöropatili bireyler genellikle ağrıyı bıçaklanma, karıncalanma veya yanma hissi olarak tanımlarlar. Birçok vakada semptomlar, altta yatan sebebin tedavi edilmesi sonucunda, eğer bu sebep tedavi edilebiliyorsa, düzelir. Bununla birlikte kullanılan ilaçlar periferik nöropatinin ağrısını azaltabilir.
Periferik Nöropati Neden Olur?
Periferik nöropati, tek bir hastalığın değil birkaç farklı koşulun neden olduğu sinir hasarıdır. Periferik nöropatiye neden olabilecek sağlık koşulları arasında öncelikle diyabet gelir. Diyabetli bireylerin yarısından fazlası, özellikle şeker hastalığını kontrol altına almazlarsa bir tür nöropati geliştirirler.Aralarında Sjögren sendromu, lupus, romatoid artrit, Guillain-Barre sendromu, kronik inflamatuar demiyelinizan polinöropati ve vaskülit bulunan otoimmün hastalıklar, Lyme hastalığı, zona hastalığı, Epstein-Barr virüsü, hepatit B, hepatit C, cüzzam, difteri ve HIV gibi belirli viral veya bakteriyel enfeksiyonlar, ve aileden gelen Charcot-Marie-Tooth hastalığı gibi çeşitli kalıtsal bozukluklar farklı derecelerde ve türlerde periferik nöropatiye yol açabilir.
Büyüme gösteren kanserli yani kötü huylu ve kanserli olmayan iyi huylu, tümörler sinirlere baskı yapabilir veya sinirlere doğru gelişebilir. Bunlara ek olarak polinöropati vücudun bağışıklık sisteminin bir takım kanserlere verdiği tepkinin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir. Bu paraneoplastik sendrom adı verilen bir dejeneratif bozukluk biçimidir.
Kemik iliği bozuklukları, kanda anormal bir protein yani monoklonal gammopatiler oluşması, miyelom adı verilen bir tür kemik kanseri gelişmesi, lenfoma ve nadir bir hastalık olan amiloidoz periferik nöropatiye neden olabilir.
Böbrek hastalığı, bağ dokusu bozuklukları, karaciğer hastalığı ve yetersiz tiroid yani hipotiroidizm gibi diğer hastalıklar da periferik nöropatiye yol açabilir.Hastalıkların yanı sıra alkolizm, ve buna bağlı kötü beslenme seçimleri nedeniyle gelişen B vitamini türleri, E vitamini ve niasin gibi vitaminlerinin eksikliği, endüstriyel kimyasallar ile kurşun ve cıva gibi ağır metaller gibi zehirli maddelere maruz kalmak, özellikle kanseri tedavi etmek için kullanılan kemoterapi ilaçları olmak üzere bazı ilaçları kullanmak ve sinire travma ya da baskı oluşturacak kazalar ya da mesleki nedenlerden veya başka bir sebepten dolayı aynı hareketleri uzun süre boyunca sürekli tekrarlamak periferik nöropatiye neden olabilir.
Bazı vakalarda ise periferik nöropatinin nedeni tespit edilemez. Bu tür periferik nöropatiye idiopatik nöropati adı verilir.
Periferik Nöropati İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?Periferik nöropatinin hangi sinirlerin etkilendiğine ve tipine göre değişen çeşitli komplikasyonları mevcuttur. Bunlar arasında öncelikle yanıklar ve cilt travması gelir. Özellikle vücutları uyuşan bireyler normalde sıcaklık değişikliklerinden ve acıdan gelen uyarıları zamanında fark etmeyebilir. Bireyin ayakları ve duyu olmayan diğer bölgeleri birey fark etmeden yaralanabilir. Bu sebeple bu alanlar düzenli olarak kontrol edilmeli ve özellikle şeker hastalığı olan bireyler en küçük yaraları dahi enfekte olmadan önce tedavi etmelidir.
Periferik nöropatiden kaynaklanan zayıflık, his kaybı ve denge eksikliği düşmelere yol açabilir.
Periferik Nöropati Nasıl Önlenir?Periferik nöropatiyi önlemenin en iyi yolu bireyin; diyabet, alkolizm veya romatoid artrit gibi kendisini riske atabilecek altta yatan tıbbi durumları yönetmektir. Bu sebeple özellikle sağlıklı yaşam tarzı seçimleri yapılmalıdır.Birey sinirlerini sağlıklı tutmak için meyveler, sebzeler, tam tahıllar ve yağsız protein açısından zengin bir diyet takip etmelidir. Birey et, balık, yumurta, az yağlı süt ürünleri ve takviyeli tahıl ürünleri yiyerek kendisini B-12 vitamini eksikliğine karşı koruyabilir. Vejetaryen veya özellikle vegan bireyler için zenginleştirilmiş tahıllar iyi bir B-12 vitamini kaynağıdır, ancak bu bireyler ayrıca B-12 takviyesi almak için doktorları ile konuşmalıdır.
Haftada en az üç defa olmak üzere en az otuz dakika olmak üzere, ideal olarak bir saat hafif egzersiz yapılmalıdır. Bu egzersiz sürecinde ve genel olarak tekrarlayan hareketler ile sıkışık pozisyonlardan kaçınmak gereklidir.
Birey aynı zamanda daha fazla sinir hasarına neden olabilecek toksik kimyasallara maruz kalma, sigara ve aşırı alkol tüketimi gibi faktörlerden kaçınmak zorundadır.
Periferik Nöropati Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Periferik sistemindeki her sinirin belirli bir görevi vardır, bu nedenle Periferik nöropati sürecinde semptomlar, etkilenen sinirlerin türüne bağlıdır. Periferik sinirlerin sınıflandırılması deriden sıcaklık, ağrı, titreşim veya dokunma gibi hisler alan duyusal sinirler, kas hareketini kontrol eden motor sinirler ve dolaşım sistemi, kalp, sindirim sistemi, ve kalp gibi işlevlerin hızını, tansiyonunu ve faaliyetlerini kontrol eden otonom sinirler olarak yapılır.
Motor nöropati yani kasların hareketini kontrol eden motor sinir liflerinin özel olarak etkilendiği periferik nöropati tipidir. Bu periferik nöropati tipinde; kaslarda erime, güçsüzlük ve seğirme görülebilir. İlk olarak el ve ayaklar gibi uzuvlarda başlayan motor nöropati daha ileride solunum ve yutmayı kontrol eden kaslara kadar ilerleyebilir.Duysal nöropati ise sadece ağrı, dokunma, sıcaklık gibi çevreden gelen duyuların sinyallerini taşıyan sinirlerin etkilendiği periferik nöropati tipidir. Bu tür nöropati yaygın olarak el ve ayaklarda iğne batmaları, karıncalanma, sertleşme uyuşma ve yanma hissi gibi şikayetler ile birlikte görülür.Sensorimotor nöropati ise hem duyusal hem de motor sinir liflerinin etkilendiği periferik nöropati tipidir. Bu periferik nöropati tipinde diğer iki tipte görülen kas güçsüzlüğü ve duysal belirtiler eş zamanlı görülebilir.Otonomik nöropati ise genellikle iç organların faaliyetlerini kontrol eden sempatik ve parasempatik otonom sinir sistemine ait liflerin etkilendiği periferik nöropati tipidir. Bu nöropatide terleme bozukluğu, vücut ısısını kontrol etmede sorunlar, bağırsak hastalıkları, mesane veya sindirim problemleri, baş dönmesi, kardiyak yani kalp atışı ritim bozuklukları, hipotansiyon ya da hipertansiyon gibi ani tansiyon değişiklikleri ve iktidarsızlık gibi cinsel bozukluklar görülür. Bu tip periferik nöropati yaşamı tehdit edebilir.Mononöropati tek bir periferik sinirin tutulduğu periferik nöropati tipidir. Medyan nöropati gibi tutulan sinire göre isimlendirilir. Karpal tünel sendromu mononöropatinin bir örneğidir.Polinöropati ise daha yaygın olarak birden çok sinirin eş zamanlı olarak etkilendiği, çoğunlukla simetrik görülen ve bacaklarda daha belirgin olan ve belirtilerin el ile ayakların ucundan başladığı periferik nöropati tipine verilen isimdir.Periferik nöropatinin diğer belirti ve semptomları arasında; kademeli uyuşma, zonklama, özellikle battaniyenin altında durmak gibi normalde ağrıya neden olmaması gereken aktivitelerin ağrıya neden olması, koordinasyon eksikliği ve düşme, mevcut değilken eldiven veya çorap giyiyormuş gibi hissetme ve motor sinirlerin etkilendiği vakalarda felç bulunur.Eğer bireyler ellerinde veya ayaklarında olağandışı karıncalanma, halsizlik veya ağrı fark ederse hemen tıbbi yardım istemelidir. Erken teşhis ve tedavi, bireyin semptomlarını kontrol etmek ve periferik sinirlerin daha fazla zarar görmesini önlemek için en iyi şansı sunar.
Periferik Nöropati Nasıl Teşhis Edilir?
Periferik nöropati tanısının konulması için doktor öncelikle bir fizik muayene gerçekleştirir ve hastanın sağlık geçmişi hakkındaki bilgileri soracağı çeşitli sorular ile öğrenmeyi hedefler. Doktor bireyin semptomları, yaşam tarzı, mesleği, toksinlere maruz kalması, içme alışkanlıkları ve ailede sinir sistemi yani nörolojik hastalık geçmişi dahil olmak üzere bütün tıbbi geçmişini gözden geçirecektir. Hasta gözlemlediği bütün belirtilerini bu muayene sürecinde doktor ile konuşmalı ve sahip olabileceği diğer koşullar veya hastalıklarla ilgili bilgileri paylaşmalıdır.Doktor fizik muayene esnasında bireyin tendon reflekslerini, kas gücü ile tonunu, belirli hisleri hissetme yeteneğini, ve duruş ile koordinasyonunu kontrol edecek bir nörolojik muayene gerçekleştirir. Periferik nöropatinin birçok potansiyel nedeni olmasından dolayı tam doğru bir tanının konulması için aralarında kan testlerini de bulunduğu çok sayıda test yapılması gerekebilir.
Yapılacak kan testleri bireyde görülebilecek vitamin eksikliklerini, diyabeti, anormal bağışıklık fonksiyonlarını ve periferik nöropatiye neden olabilecek diğer durum belirtilerini tespit edebilir.
BT veya MRG taramaları periferik nöropatiye neden olabilecek şekilde fıtıklaşmış omurları, tümörleri veya diğer anormallikleri arayabilir. Bir sinir fonksiyon testi olan elektromiyografi, yani EMG, sinir hasarını tespit etmek için bireyin kaslarındaki elektriksel aktiviteyi kaydeder. Kaslar kasılırken elektriksel aktiviteyi ölçmek için kas üzerine ince bir iğne olan bir elektrot yerleştirilir. Elektromiyogram testi sürecinde ise doktor veya bir EMG teknisyeni tipik olarak bir sinir iletim çalışması gerçekleştirir. Düz elektrotlar deri üzerine yerleştirilir ve bu elektrotlardan verilen düşük güçteki elektrik akımı ile sinirler uyarılır. Bu sayede doktor sinirlerin elektrik akımına verdiği tepkileri kaydedebilir.
Otonom sinir liflerinin nasıl çalıştığını kaydeden diğer sinir fonksiyon testleri, otonom sinir refleks ölçümü, vücudun terleme yeteneğini ölçen bir ter testi ve bireyin dokunmayı, titreşimleri, soğuğu ve ısıyı nasıl hissettiğini kaydeden duyusal testleri içerebilir.
Sinir biyopsisi sinir sisteminde mevcut herhangi bir anormalliği aramak için genellikle bir duyusal sinirin küçük bir bölümünü çıkarmayı içerir. Deri biyopsisinde ise doktor sinir uçlarında azalma aramak için cildin küçük bir bölümünü alır.
Periferik Nöropati Nasıl Geçer?Periferik nöropati kendiliğinden düzelen bir durum değildir. Mutlaka kaynağı bulunmalı ve tedavi sürecine başlanmalıdır. Aksi takdirde bir çok vakada zaman içinde kötüleşerek vücut içinde yayılmaya ve daha ağır komplikasyonlara yol açmaya devam eder.Periferik Nöropati Nasıl Tedavi Edilir?
Periferik nöropatide tedavi hedefleri, bireyde nöropatiye neden olan durumu yönetmek ve semptomları hafifletmektir. Eğer yapılan laboratuvar testleri altta yatan bir durum olmadığına işaret ediyorsa, doktor nöropatinin iyileşip iyileşmediğini görmek için beklemeyi ve dikkatlice gözlem yapılmasını tavsiye edebilir. Nöropati tedavisinde altta yatan durumu tedavi etmek için ilaç terapisi ve cerrahi müdahalelerden faydalanılabilir.Periferik nöropati ile ilişkili durumları tedavi etmek için kullanılan ilaçların yanı sıra, periferik nöropati belirti ve semptomlarını hafifletmek için de çeşitli ilaçlar kullanılır.Steroid olmayan antienflamatuvar ilaçlar gibi reçetesiz satılan ağrı kesiciler, doktor tavsiyesi ile kullanıldığında daha hafif semptomları ortadan kaldırabilir. Daha şiddetli semptomlar için doktor ağrı kesici reçete edebilir. Epilepsiyi tedavi etmek için geliştirilen nöbet ilaçları sinir ağrısını hafifletebilir. Bu ilaçların yan etkileri arasında uyuşukluk ve baş dönmesi görülür
İlaçlar haricinde uygulanabilecek çeşitli terapi ve prosedürler de periferik nöropatinin belirti ve semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
Transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu yani kısaca TENS terapisi sürecinde deriye yerleştirilen elektrotlar, çeşitli frekanslarda hafif bir elektrik akımı sağlar. TENS yaklaşık bir ay boyunca günde 30 dakika uygulanmalıdır.
Kas zayıflığı olan bireyler için fizik tedavi ve rehabilitasyon bireyin hareket kabiliyetini iyileştirmeye yardımcı olabilir. Birey bunların yanı sıra ayak veya el destekleri, baston, tekerlekli sandalye veya yürüteç gibi araçlara ihtiyaç duyabilir.
Tümörlerden gelen basınç gibi sinirler üzerindeki baskıdan kaynaklaran periferik nöropatinin görüldüğü bireylerde, bu basıncı azaltmak için cerrahi müdahale gerçekleştirilmesi gerekebilir.
Periferik Nöropati İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri Ve Evde BakımBirey, periferik nöropatiyi yönetmek için sahip olduğu türe göre çeşitli adımlar atabilir. Özellikle diyabeti olan bireyler ayaklarını iyi kontrol etmelidir. Ayaklar kesikler, nasırlar ya da şişkinlikler için her gün kontrol edilmelidir. Yumuşak, gevşek pamuklu çoraplar ve yastıklı ayakkabılar tercih edilmelidir. Birey yatak örtüsünü yanma hissi olan veya temasa karşı aşırı duyarlı ayaklardan uzak tutmak için tıbbi malzeme mağazalarında bulunan yarım daire biçimli bir kasnak kullanabilir.
Haftada üç kez yürümek gibi düzenli egzersiz, nöropati ağrısını azaltabilir, kas gücünü artırabilir ve kan şekeri seviyelerini kontrol etmeye yardımcı olabilir. Hafif yoga ve tai chi gibi nazik egzersiz rutinleri de bireye yardımcı olabilir.
Sigara içmek dolaşımı etkileyerek ayak problemleri ve diğer nöropati komplikasyonları riskini artırabilir. Bu sebeple sigara kullanımı mutlaka bırakılmalıdır. Alkol periferik nöropatiyi kötüleştirebilir, bu sebeple aşırı alkolden kaçınmak gereklidir.
Birey sağlıklı beslenmelidir. İyi beslenme, temel vitamin ve mineralleri almayı sağlamak için özellikle önemlidir. Bireyler diyetlerine meyve, sebze, tam tahıl ve yağsız protein türleri eklemelidir.
Birey kan şekeri seviyesini takip etmelidir. Özellikle şeker hastalığı olan bireyler için bu hem şekerini kontrol altında tutmaya yardımcı olur hem de nöropatiyi iyileştirmeye yardımcı olabilir.